Dhandhanggula
Author of digital edition:
Filename: DHARMA_CritEdKidungSurajayaMSH.xml
Language: Undetermined
Repository: Nusantara Philology (tfd-nusantara-philology)
Version: part commented since without access_token with github actions api calls are limited – still working on it
Witness
Edition
1.
[1] apasaṁ tabe kamy amariñci
[2] hamijilakən ta⟨1r⟩tvani smara,
[3] ḍapuriṁ sabḍa kaṁ pinet
[4] muḍā tan vri laku
[5] ragha milv aṁikət karasmin
[6] samphun taṇ iṁapura,
[7] dera saṁ ta⟨1r⟩meṁ vruḥ
[8] kumavi haṙṣamet raras
[9] kumaliṁa hanulad. vijiliṁ sanḍi
[10] tilasira saṁ vusman
2.
[1] ø anut⟨1r⟩ vri rayanira saṁṁ adi,
[2] ḍaḍaṁgula təmbaṁṇiṁ vacaṇa,
[3] puphuḥ tiṙvan tan vriṁ amet
[4] mahaṙdīkaniṁ təmbuṁ
[5] panalimuṙ menḍraṇiṁ bu⟨1r⟩di,
[6] raga ghəṁ kal⟨ṁə⟩ṁan
[7] vuṙyya manaḥ jinum
[8] ṣaḥ śiṙṇna cipta ṁambara,
[9] pingataṇityasa rusit
[10] saṁ phanalemor i⟨1r⟩ driya
3.
[1] ø jumavanut ṣvaraṇiṁ sukṣmalit
[2] phan amun. cipta daṙpa suk.skaṙ,
[3] dibya huyaṁ de kamuṙ maṁke
[4] svəḥ dyuta malulut
[5] ki⟨1r⟩raṁ yoga pramada lviḥ
[6] vinoteṁ kaṇuragan.
[7] ñana salaḥ surup
[8] daṙsana tr̥aṣna niṁtyasaḥ
[9] tan kaghivaṁ su⟨1r⟩mək phamañcāṇaniṁ śiḥ
[10] dyaniṁṁ amriḥ carita
4.
5.
[1] ø tlas ḍeniṁ amukta karasmin
[2] viṇu⟨1v⟩san ḍenira saṁṁ atiṁkaḥ
[3] mapan atuva vayahe
[4] tutug. vr̥tiniṁ tuvuḥ
[5] luvaṙ tanṣaḥ muṙti sumilib
[6] kamaya⟨1v⟩n agiḥ praṇa,
[7] mitanira larut
[8] phramana sukṣmaniṁ ragha,
[9] sinakitan tighaṁ dina lavasniki,
[10] hanahurakən phjaḥ
6.
[1] ø hatiṁgal ta⟨1v⟩nayestri kakaliḥ
[2] latnaṁ tuṁgal hapaduḍyan maṙga,
[3] putra gaṇā vikan i reḥ
[4] saṁ yayaḥ tibra lamphus
[5] hamu⟨1v⟩pusī purva sumivi,
[6] śuṇu lana piṇiraṁ
[7] lagyanom tan. vriṁ hyun
[8] tan siṇuṁan raja yogya
[9] kasihanityasa kuṁ mapan ra⟨1v⟩re, halet
[10] dalu tanpha puvara
7.
[1] ø satatva larani daya,
[2] rarvanom hajeṁṁ uniṁa,
[3] yen akramā sa⟨1v⟩pa vogaṇ iku təmbe
[4] yyaktiku hamulaṁuni,
[5] kumara yayaḥ hapanas tītahakna maṁke
[6] sadeniṁ adu matiṁkaḥ
[8] hana maṁke ki siṁāmada halit than vriṁ reḥ
[9] sanake nora śudi,
[10] mapan tuṁ⟨2r⟩gal. yayaḥ maṙmaṇiṁ tan mule
8.
[1] ø vuvusən ki siṁāmadā kari
[2] katiṁgal phjaḥ vyaṙṇiṁ bapa
[3] nastapā hapuharaṁol⟨2r⟩.
[4] yayebu tibra lamphus
[5] kavlas aṙśa duka priyatin
[6] ramestri tumut habela,
[7] kari tanpha nuśu
[8] saṁṣa⟨2r⟩ra ṁmasi lara,
[9] kanastapā hanaṁis rahina vṁi
[10] yayebu makasambat.
9.
[1] ø kaka histri kali hamukṭi
[2] kapal ṣvamī deni⟨2r⟩ra saṁ śuka,
[3] maṁkin tan r̥ ketaṁ hariṇe
[4] ki śiṁāmadḍa luśuḥ
[5] si vvaṁ śunḍa hamilasaṇi,
[6] śaya tuva riṁ vayaḥ⟨2r⟩
[7] saṁśipta vriṁ laku,
[8] niṣṭaṇi ragha karasa,
[9] viniveka duka nastapane lviḥ
[10] syarasane vr̥daya
10.
[1] ø kadaṁ vragaṇe taṇn a⟨2r⟩na sudi
[2] śiṁāmadā sinəṁgya panas
[3] maṙmaniṁ ānistan.vriṁ desa,
[4] paranaṇiṁ laku
[5] luṁā ṁiki⟨2r⟩s. lamphus tan phamit
[6] luṁa, sakiṁ pradesa,
[7] lphas, lamphahipun
[8] riṁ vaṇapriṁga kahaṙsa
[10] dahat gəṁṇiṁ kalaran.
11.
[1] ø kasaya lphas. lamphahira taṇn ana katoliḥ
[2] cipta laṁu⟨2v⟩t lamphus ṇiṙ kaṁtr̥ṣna,
[3] hansəl. raga dan liṁe katuvoṇ yavakiṁsun
[4] saṁṣayaṇiṁ ragha tan sipi,
[5] tidak mendapati ayah ibunya.
[6] Sengsara, menjadi yatim piatu
[7] meskipun demikian terkuasai jua
[8] raganya. Jika dipikirkan,
[9] diperhatikan pada malam hari, hati menjadi takut.
[10] Raga tidak pernah mengalami hal yang menyenangkan.
12.
[1] ø Adapun jika ada kesusahan hati
[2] mungkin lebih baik pergi ke hutan.
[3] Kini menembus (ke hutanlah) aku,
[4] meski harus mati di atas gunung.
[5] Adapun munculnya ucapan ini
[6] sudah diputuskan dengan seksama di hati
[7] untuk mevujudkan hal yang baik.
[8] Tidak diceritakan di jalan ,
[9] (ia) terus laju jalannya sambil menangis,
[10] sampailah di kaki gunung.
13.
[1] ø Ia mendapati desa Welaharja
[2] di seberang jalan.
[3] Ki Singamada memperhatikan, segera beristirahat
[4] karena kaki yang lelah pikiran pun gundah.
[5] Dijumpailah Sang Pertapa yang sedang duduk di balai-balai.
[6] Menyapalah Ki Panguvusan
[7] bertanya lembut suaranya,
[8] "Selamat datang Sang Tamu yang baru saja datang kemari.
[9] Baru kali ini saya melihat(mu) , Ngger,
[10] Sepertinya(..?) prihatin keadaannya.
[11] Nah, Angger duduklah".
[12] Ki Singamada tahu isyarat
[13] (kemudian mereka) duduk. Ki Habet bertanya ujarnya,
[14] "Dari mana asalmu, Angger?".
[15] (Singamada) menjavab perlahan memberitahukan asalnya.
14.
[1] ø "Sungguh kami tidak tahu tentang engkau, Angger.
[2] Saya bertanya , Ngger, siapakah namamu,
[3] beritahu segera saya sesungguhnya".
[4] Singamada tahu isyarat,
[5] "Maafkanlah anakda, Paman akan
[6] kuberi tahu nama(ku)
[7] jika benar-benar Paman tidak tahu.
[8] Singamada namaku,
[9] sangat menderita sengsara sangat
[10] menimbulkan belas kasihan.
15.
[1] ø Pergi berlindung kepada sanak saudara tidak ada yang berbaik hati.
[2] Benar-benar (saya) dianggap berbahaya, (menyebabkan) perselisihan.
[3] Semua orang tidak ada yang bermurah hati.
[4] Ayah dan ibu meninggal, Paman,
[5] kasarlah (orang-orang yang) ada di rumah"
[6] Ki Habet berkata,
[7] "Pilu hatiku mendengar,
[8] sampai di situ saja engkau bercerita".
[9] Ki Panguvusan berkata, pilu hatinya,
[10] "Ki Baru kemarilah!”.
16.
[1] ø Si Murid datang sambil menyembah,
[2] "Ada apa memanggil ([…] ?)".
[3] "Siapkan buah-buahan dan makanan . Bersegeralah!,
[4] Sang Tamu agaknya lapar".
[5] Tidak membantah Ki Baru segera pergi.
[6] Cepat jalannya Si Utusan itu.
[7] Muncullah yang diminta
[8] nasi satu bakul(?) dan ayam masak betutu.
[9] "Silakan menikmati Sang Tamu.
[10] Benar-benar tidak bersuara, Ngger, caramu menyuap".
17.
[1] ø Tidak diceritakan makannya. Sampai
[2] kenyang(?). (Hal ini menjadikannya) sumringah.
[3] Semua sudah selesai. Tidak beberapa lama
[4] matahari pun digantikan
[5] rembulan. Sang Pertapa berkata,
[6] "Kuasailah hatimu,
[7] sunyi desa ini".
[8] Singamada berkata,
[9] "(Saya) sangat ingin melakukan hal yang unggul dalam mencapai sasaran
[10] yang benar-benar menghidupkan jiva",
18.
[1] ø tersendat-sendat suaranya (Surajaya). Ki Wasi
[2] tentu melihat,
[3] terharu hatinya
[4] melihat keadaan Sang Tamu.
[5] Duhai, sayang!. Tidak ada yang melakukan tuntunan bijaksana.
[6] Tingkahnya sopan ,
[7] vajahnya cakap.
[8] Apa yang menyebabkan pergi, sehingga datang (di sini),
[9] "Upaya ragamu itu, Anakku,
[10] (engkau) malahan mendapatkan kesusahan".
19.
[1] ø siṁāmadḍa hanamphani viṣṭi,
[2] vikan phari⟨2v⟩nayaniṁ vaçana,
[3] sumarapratyakseṁ rate
[4] pasaṁ śurudḍa laku
[5] tan katoliḥ rasmiṇiṁ gati,
[6] kḍəḥniṁ cipta brata,
[7] ṁoṁ, va⟨2v⟩hana laku
[8] savisayanikī mala,
[9] naṁi ketuṁ prasidḍahaniṁ akikin
[10] vetni raga nastapa
20.
[1] ø melik tan aṙsa⟨2v⟩ turaṁ amukti
[2] riṁ asevāka hakveḥ bayaṇya,
[3] hamvəhi larā guṁe
[4] sira saṁ janma lavu
[5] paratiṇḍā mevə haruci
[7] hakol phiṇḍa puguṁ
[8] tan kaghe sola sovara,
[9] tanpha saṇḍaṁ hakumul tuṙ kuma⟨4r⟩lekeḥ
[10] haṁlud. tanpha sadana
21.
[1] ø vaniḥ saṁṁ asevatka mriḥ
[2] kitri habrakaṇe suka sugiya,
[3] hakveḥ maṙgane ha⟨4r⟩mosel
[4] tapuvara haṇuṁgu
[5] pulakr̥ti kaṁ denulati,
[6] hapaksa ṁadu titaḥ
[7] laḃa denphalaku
[8] haṁi ma⟨4r⟩sa katkana,
[9] haṁraṁkal. vīsayaṇe kaghiri giri
[10] kaṁelan hamet ṣuka
22.
[1] ø maṙmani raga ṁuṁṣi vadri
[2] ha⟨4r⟩ṁovahana, gəṁṇiṁ visaya,
[3] haja deṇe kadi maṁke
[4] lara lapa katəmu,
[5] saṁgoṇane sarira hi⟨4r⟩ki,
[6] niṣṭa yen samphun titaḥ
[7] vus dum yavakisun
[8] sa deṇiṁ ṁar̥p.lviḥha,
[9] raga niṣṭa kapuraṁ deni pavr̥ti,
[10] haṁe⟨4r⟩l. […]latana
23.
[1] ø ganta[1+] hupamaṇiṁ raga,
[2] kəḷm, kneṁ samudra,
[3] maṁṣa livāta hisiṇe
[4] yen vus takə⟨4r⟩ripun
[5] hamvəhi lara kaseśiḥ
[6] mon toṇiṁ aniṁ suka, ṇiṁ amukti rame,
[7] tan apik phr̥na hilaṁ
[9] […]taṇe havrat kalabane
[10] haṁahub svaṙniṁ piśis
[11] nisṭa dama taṇn ana, pulakr̥tinipun.
24.
[1] ø pacə vr̥⟨4v⟩dayanira hyaṁ vasi,
[2] hamīhaṙsa paśraṁṇiṁ vacana,
[3] hanom phratame ṁure¡n. de
[4] kasilib ciptaniṁśun
[5] halaḥ dene rarva⟨4v⟩nom. kavi
[6] lamphus tan. tr̥sne śarat
[7] hapaksa r̥p laku
[8] debya malaṙ tape vaṇa,
[9] śrama kahanaṇira saṁ⟨4v⟩ tapa sakti
[10] bikṣukā maṁan ṣukla
25.
[1] ø patya vasa ṁoṁ kaki haṁalaṁi
[2] pratiṁkaḥhira mahasevaṇa,
[3] ri śun apiṇḍa⟨4v⟩ tan phaveḥ
[4] mevəḥ bapa ri laku
[5] lagva vayaḥ kita nak mami,
[6] riṁ aṁusvakən brata
[7] kveḥ bañcaṇanipun
[8] phanali⟨4v⟩bniṁ dasenḍriya,
[9] tapasenāku bapa riṁ aṁāvasi,
[10] paṁuvusṣaṇ iṁ yoga
26.
[1] ø savaṁn ri puṇ i lamphaḥ kaki,
[2] sarira ta⟨4v⟩tan. kəṇeṁ ṁaku juga,
[3] vastunən makiṇn aśuve
[4] tan pharīmana hevuḥ
[5] du⟨ṙ⟩ggamaṁel maṙgaṇi kītri
[6] ka⟨4v⟩ṇolih imaniman
[7] sira saṁ kr̥tayu
[8] tan kasəlanan vigraha,
[9] tivas biśa lakv ayu tan.kəneṁṁ iṣṭi,
27.
[1] ø siṁāmadḍā hanākīṁsun kaki
[2] vr̥di hatī vasphadeṁ paṁucap
[3] vruḥ riṁ laku sabḍa mule
[4] haṁiṁ depu⟨5r⟩ntumalus
[5] kavasa kī raganta kaki,
[6] priḥ svara kaṁ utama,
[7] ḍuḥ savṁn ri pun
[8] gəṁṇiṁ tr̥ṣnā umor iṁ ragha,
[9] tan kəṇeṁ pīnuraṁ sa⟨5r⟩ṁ ātapa sakti
[10] samphun. kr̥tisamaya
28.
[1] ø madyani ratri kahaṙsa,
[2] ki habət lagya vaçana,
[3] mapitutuṙ prayoga⟨5r⟩ne lakv aṁne
[4] siṁāmaḍa namphani,
[5] kavṁan. çiptanirā vīnaraḥ ri reḥ
[6] hayo ta kitā kabakaba,
[7] lkasniṁ tapa mudi⟨5r⟩ta
[8] de¡puṇavas gəlariṁ laku kaṁ pinet
[9] niṙ lkas ni virati,
[10] danapuṇya yen tan vruḥ panuṁgalane
29.
[1] ø vaniḥ bapā⟨5r⟩ natariṁ akikin
[2] hakveḥ bavā lkas nora tapa,
[3] milupra hiṁ apaṁgave
[4] savaniḥ saṁ aviku
[5] hakveḥ kasilib.⟨5r⟩ […] kaki,
[6] havis phutuse virasa,
[7] pamantesiṁ vuvus
[8] hadika muruṁ ra maṁan ṣukla,
[9] tan len kaṁ densadya⟨5r⟩ suka vīṙyya sugiḥ
[10] hamriḥ polihiṁ brata
30.
31.
[1] ø tan maṁkana sadyaniṁ ā⟨5v⟩kikin
[2] saṁ amaṁgiḥ jatyaṇ viṁçana,
[3] niṙ ta suka lyan phamukten
[4] hupar̥ṁgane liṙ nmu
[5] lalaṁniṁ pavestri⟨5v⟩ lviḥ
[6] kaṁ svaṙganiṁ viṙyyava
[7] øiṙ tan trasna lamphus
[8] phaṁimuṙniṁ tapa lana,
[9] dataṇ aṁel bapā lkasniṁ alamphahi,
[10] prihən ra⟨5v⟩sa menaka
32.
[1] ø siṁāmaḍa r̥ṁə tutuṙ mami,
[2] riṁ anmu rasa haja viha
[3] natarana sabḍa mule
[4] hatapa de⟨5v⟩ntumulus
[5] manavaṙsa muliḥ hamukte
[6] saṁ viku yen atatas
[7] taṇ ulahanipun
[8] maṇava lipu⟨ṙ⟩ manaḥta,
[9] budi lupa mava kaṙyya⟨5v⟩ cipṭa karasmi
[10] haṙśa valuyeṁ amphaḥ
33.
34.
[1] ø nḍatan kavasana kr̥ti budi⟨6r⟩
[2] untuk berkonsentrasi dan samadi akan mengarah pada hal buruk.
[3] Banyak bicaranya tanpa berbuat,
[4] desakan asmara menguasai,
[5] gangguan akan perempuan kuat,
[6] (untuk) kembali menahan diri
[7] (bisa-bisa) terdesak dan harus lari.
[8] Hal itu menyusahkan laku tapa.
[9] Ingat-ingatlah Singamada jangan lupa,
[10] perhatikanlah mana lavan mana teman.
35.
[1] ø Perbuatan buruk, Anakku,
[2] terkuasai oleh tindakan yang terpuji.
[3] Badan ini jika dapat dikuasai
[4] tidak urung akan didapat (hasilnya).
[5] Jika mencela simpanlah di dalam hati saja
[6] sebab munculnya pertanda
[7] sebagai hasil budi yang terdalam
[8] luput dari perhatian, juga dalam perbuatan.
[9] Dia yang sempurna sungguh merahasiakan dalam menjalani,
[10] pikiran tidak terselingi.
36.
[1] ø Perhatikanlah ketidaksadaran itu.
[2] Jangan ditiru (perbuatan) viku yang menerima hadiah dengan bersiasat,
[3] benar-benar mencuri ibaratnya.
[4] Ajaran agama sudah mahir
[5] Diri serupa (orang) prihatin.
[6] Bertapa hendaklah diperhatikan
[7] simpanlah yang sudah sempurna
[8] sebab sudah unggul dalam makna,
[9] selalulah bertindak luhur jangan terlevat.
[10] Ambillah segala makna kekosongan".
37.
[1] ø Singamada sangat gembira hatinya
[2] menerima terbukanya sabda.
[3] Terbebas pikirannya dari kegelisahan
[4] kini mendapatkan petunjuk
[5] sabda unggul yang menasehati hal-hal yang baik,
[6] sabda penghapus noda.
[7] Singamada berkata,
[8] "Yang mulia, lanjutkanlah
[9] dalam memberi petunjuk. Kagum rasa hati ini,
[10] saya akan mengikuti petunjuk".
38.
[1] ø "Jika engkau mencari di atas gunung pun
[2] tidak akan ditemukan sabda yang sejati.
[3] Tapa yang bodoh, Ngger, namanya itu.
[4] Jarang orang yang mengetahui tentang laku.
[5] Kuatlah bagi dia yang tahu yang senyatanya.
[6] Sang Pertapa mengusahakan,
[7] tidak terbava ucapan.
[8] Menyulitkan bagi yang sungguh-sungguh ingin mengetahui (laku).
[9] Meski dilakukan dengan bertapa pun, akhirnya
[10] tidak akan menemukan laku itu jua.
39.
[1] ø Yang paling unggul dalam hal tapa
[2] adalah orang yang mengetahui puncaknya tapa.
[3] Dimanakah tempatnya yang (demikian itu?). Itulah pendeta sebutannya.
[4] Bukan vatak seorang resi
[5] yang kembali pulang mengatakan apa adanya, tidak khavatir mencari.
[6] Tidak sulit akan kekerasan tapa
[7] bagi dia yang mencari kesempurnaan .
[8] Merasa bodoh, menghentikan tapa, hilang semuanya
[9] sebagai permulaan melakukan.
[10] Sungguh-sungguh hilang tanpa sungguhsungguh tahu pelaksanaannya.
40.
[1] ø Pendeknya nasehatku, Ngger,
[2] jarang yang sungguh-sungguh melakukan tapa.
[3] Banyak viku yang terbelenggu, jerat
[4] nafsu dibesar-besarkan,
[5] kekebalan yang dicari.
[6] Jarang yang mengetahui kekosongan,
[7] malahan kekuatan fisik yang diutamakan.
[8] Berusaha menguasai "Dharma" dan
[9] yoga samadi; mengusahakan munculnya tindakan terpuji.
[10] "Dharma" yang menyenangkan indriya".
41.
[1] ø Sungguh-sungguh tuntunan Hyang, mendorong
[2] Ki Panguvusan untuk memberi nasehat.
[3] Semalaman tidak tidur.
[4] Ki Singamada berkata,
[5] "Hamba (mohon) diberi tahu yang sesungguhnya".
[6] "Jangan terlalu yakin mengerti.
[7] Perhatikanlah kata-kata,
[8] yang merepotkan untuk memberi tahu yang sesungguhnya.
[9] Inti rasa masakan urung ditemukan,
[10] jika aturan-aturannya dikuasai.
42.
[1] ø Yang lain lagi, dia yang tahu jalan masuk formula suci
[2] diatur dibentangkan pada mahapadma(?)
[3] sebab itulah tempatnya.
[4] Kematian merupakan tujuannya
[5] putih varnanya, mengelilingi sang penyair.
[6] Daun mudanya samar-samar,
[7] pohonnya semakin tidak kelihatan.
[8] Jarang, Ngger, yang tahu
[9] yang bertapa dalam jiva bertapa dengan pengendalian diri yang sempurna,
[10] mengetahui akan yang satu itu.
43.
[1] ø Laksanakan lakumu, Ngger,
[2] Pergilah pada dia, Sang Raja Yogi,
[3] orang yang "Mahapurusa" mengetahui hal ini.
[4] Ada temanku,
[5] menjalani (hidup) sebagai raja diantara pertapa unggul
[6] sebagai yang utama di gunung,
[7] sebagai guru,
[8] teladan di pertapaan yang utama,
[9] suci murni viku brahmacari,
[10] tidak menikah, pertapa,
44.
[1] ø sakti, ulung, unggul dalam tapa,
[2] menjadi tempat berguru dalam hal bertapa.
[3] Kini dia merupakan teladan bagi banyak orang.
[4] Tetapi, Anakku,
[5] (engkau) harus menaruh hormat ketika menerima "vangsit".
[6] Sepuluh jenis tindakan baik hendaklah dilakukan,
[7] tundukkan vajah
[8] (jika tidak dilakukan) menyebabkan kesulitan ketika mendapatkan anugerah,
[9] malah hilang Ngger, dalam mencari hal itu. (Bila hal itu terjadi, engkau) akan
[10] (mendapat) kesulitan, raga pun sengsara.
45.
[1] ø Usahakan "vangsit" dari dia Sang Darmajati.
[2] Raihlah segala inti "adidrava"
[3] yang bagai lidah api nyalanya,
[4] indah tidak terjelaskan,
[5] (seperti) sangkar emas tanpa cacad,
[6] sebagai jalan masuk-keluarnya tiga hal".
[7] Kabuyutan pun kosong,
[8] burung kuvong berbunyi di langit
[9] menanyakan Singamada. Jangan lupa
[10] akhir dari terangnya langit.
46.
[1] ø kṣayakti glaṙ ñummana,
[2] samaṁke hamuktī suka,
[3] lamon katmu glaṙre lan phalulunaṇisun
[4] phikəkəsira saṁ adi,
[5] salaksana ri raghā tan karasaṁel⟨6r⟩.
[6] agəṁ bañcaṇani ta
[7] mon luput ḍadi vighaha
[8] tatā denphrayatna hayo kumalṁe
[9] r̥ghəp kaṁ yoga vidi,
[10] haṁī si ba⟨6r⟩pā haṁel mon ḍudu ḍr̥ve
47.
[1] ø nahan ta pavararahisun kaki,
[2] lkasira saṁ aśevaka daṙmma,
[3] sarira deny aṁe⟨6r⟩l
[4] ṣilayukti pinayu
[5] hayva kəmbaṁ manama visik.
[6] daṙmmā duluri lkas
[7] ḍenphaḍa karakut
[8] hukehən haja kaphulaṁ
[9] denkatmu pa⟨6r⟩məkasiṁ pati hurip
[10] neta litniṁ ñaṇā viseśa
48.
[1] ø samphun. təlas ḍenira mituturi,
[2] tbəṁni vṁi tan kavaṙṇnaha,
[3] sa⟨6r⟩kṣana raheṇā lvire
[4] pun titīmuṙ hyaṁ aṙ mtu
[5] manḍra ḷyəp. yaga sumilib
[6] yu rasaniṁ jiva,
[7] mapan tanpha t[1+]ru,
[9] yaḍuḥ paṁeran hasuṁ vṁaniṁ ati,
[10] hənḍy avaṇ i pravvata
49.
[1] ø nora na bapa simphaṁniṁ kīduṁ
[2] sadavatā gəṁ çina⟨8r⟩racāra
[3] riṁ anḍoṁ maṙga sumare
[4] sumuyuga mareṁ guṇuṁ
[5] hiṁtiṁət vkaku kaki,
[6] sutanisun ri sira,
[7] vkasana hayu,
[8] hamupussana kasi⟨8r⟩dan
[9] ikutilah pada kebaikan dalam engkau berusaha keras,
[10] nyalakan hakekat sukma".
50.
[1] ø Pagi pun menjadi sempurna,
[2] matahari bersinar.
[3] Bersahutan burung-burung, riuh suaranya.
[4] Cakora berbunyi menjerit
[5] bagai memanggil agar sang penyair segera datang.
[6] Setelah selesai membersihkan diri,
[7] minta dirilah Ki Singamada,
[8] menghaturkan hormat, menimbulkan belas kasihan kata-katanya,
[9] " Nah selamat tinggal, tenanglah
[10] bisa jadi ada milik(ku) yang tertinggal".
51.
[1] ø Berkata Sang Pertapa hampir menangis,
[2] "Aku merestuimu",
[3] sambil mengusap air mata tiada henti
[4] pastilah karena
[5] melihat kesusahan Sang Tamu.
[6] "Duhai Anakku sayang,
[7] hati-hatilah di jalan.
[8] Perhatikanlah jangan sampai salah jalan,
[9] hendaklah manunggal dengan Tuhan,
[10] taṁga⟨8r⟩l iṁ kapat.
54.
[1] ø rasminiṁ dasadesa kaviki
[2] manḍravayan kaçakra riṁ ulat
[3] savaḥ lumraḥ sami paneṇ
[4] alikira brapadu,
[5] kaṁ ave tkap iṁṁ a⟨8r⟩ṁin
[6] mika migək. ronya puḍtan
[7] manḍire kaṁ uṁghul
[8] kaperiṁ desa loṙ vetan
[9] miyat saṁṁ amriḥ tapa vr̥s nala siṁit
[10] ha⟨8r⟩ṁamphiṙhamphiṙ lamphaḥ
55.
[1] ø tma maṁə maṇḍəg anoliḥ
[2] miṁe mulat samipani juraṁ
[3] dramagha hakveḥ vaṙṇnane
[4] hatata vvanya məṇḍuḥ
[5] ha⟨8r⟩tya laṁən ḍibyani paksi,
[6] nityasa muṙvva yala
[7] lviṙ murava ḃaruṁ
[8] śvaraniṁ valik amijaḥ
[9] kadya humuṁ havasul. pr̥ṇaḥnya ṁanti,⟨8r⟩
[10] tuṣṭambək. vr̥daḥ pala
56.
[1] ø kapośva humnəṁ datan muṇi,
[2] sveça miviṙ dipaniṁ asana,
[3] saśomaḥ suka manaḥhe
[5] paksi gəṇḍiṁ kadya nameni,
[6] vut nika ne samudrīra,
[7] pratyaksa maṇuṁtuṁ
[8] haranā maṁsul iṁ juraṁ
[9] balimuka ghuṙnita śvara⟨9r⟩nya mr̥di,
[10] hesik. vr̥ksa meṁguṁṁan.
57.
[1] ø hasmu hegaṙ manaḥ tibra kiki
[2] kaçaṙyyan mihat. vaṙnaṇiṁ pagagan
[3] tataduṙrane hakveḥ
[4] vaṙṇna⟨9r⟩ne, punti vahu
[5] hatḍun java jali vahuv asmi
[6] jaluraḥ lan kakaṇḍaḥ
[7] jarak jahe dasun
[8] jinajarā janaṁjanaṁ
[9] vahu katəban vaṙ⟨9r⟩sa ṣapiṁ tiga liliṙ
[10] siṁāmada kamphiṙ
61.
[1] ø lviṙ modḍa heca riṁ manaḥ
[2] sabranā yaḍatṁa⟨9r⟩n
[3] laḥ diṁṁaṙyyan saṁ tamī vahvayya puphuḍe
[4] kasuṣuṁe sabḍaris
[5] ki dayakā sukṣkaṙ lviṙ tka man.ṁel.
[6] saṁ śidḍa kr̥tavaraḥ
63.
64.
[1] //0 hantyata gəṁṇiṁ patapan adi,
[2] habrasinaṁ lviṙniṁ kusuma tap
[3] sinama sama vaṙṇnāne
[4] baku caçarajavuḥ
[5] ratnacihna talukiputiḥ
[6] sari ron jiṇamiraḥ
[7] sidatapa məṇḍuḥ,
[8] gopala ṁapit babahan
[9] go⟨10r⟩puragəṁ cinvintən kaghiri giri
[10] sinvaṁiṁ nagapuspha
65.
[1] //0 pasajen kəmbaṙ silasnya ṁapit
[2] ri gopuntən haḷp tiniṁalan
[3] Kesempuranaan dia yang membuat
[4] yang mula-mula mengatur di gunung,
[5] sebutannya
[6] dituliskan di Nirbaya,
[7] pada fondasinya pertapaan.
[8] Duhai siapa yang tahu.
[9] Jalan ini mengkhavatirkan, berbahaya, sulit ditempuh.
[10] Sulit dicapai (orang) untuk sampai di Nirbaya.
66.
[1] ø Menyala-nyala cahaya Sang Pertapa sakti.
[2] Semerbak harumnya dupa di sanggar pemujaan.
[3] Mengepul kayu (cendananya) dibakar.
[4] Bunga persembahannya tidak layu.
[5] Unggul, setia melakukannya dengan tindakan rahasia.
[6] Bertujuan untuk terlaksanya laku,
[7] Agar datanglah kebaikan-kebaikan;
[8] dijauhkan dari jerat berbahaya,
[9] sebab itulah musuhnya orang bertapa,
[10] mengalihkan perhatian pikiran
67.
[1] ø yang tersimpan dalam yoga. Diceritakan lagi
[2] Ki Singamada terpanggil oleh sapaan.
[3] Tidak berapa lama ia datang di serambi,
[4] dalam sekejap (berada dihadapan) Sang Wiku.
[5] Senang hati Sang Pertapa
[6] akan datangnya seorang rekan,
[7] dua hati saling terpikat.
[8] Sang murid menghormat dengan "lepana".
[9] Setelah diberi penghormatan Sang Guru berkata,
[10] "Nah, Ki Angger, duduklah".
68.
[1] ø Makanan telah disajikan dengan tergesagesa.
[2] Tidak diceritakan makannya.
[3] Setelah makan sirih lalu (mereka) berbincang-bincang, (Sang Pertapa menanyakan)
[4] tujuan kedatangan sebenarnya.
[5] Dia yang menimbulkan keharuan benarbenar mencoba
[6] untuk menerima anugerah dengan hormat.
[7] Semakin bersegera ingin menjalani laku
[8] untuk mengubah diri,
[9] sangat ingin mengikuti pemberian yang penuh kasih,
[10] tan katoliḥhiṁ manira
[11] tan phahiṁan laraniṁṁ atīne
[12] tanpha toliḥh i⟨10r⟩ri śun
[13] tan phahiṁan laraṇiṁṁ ati,
[14] laḥ kaki gughvanana,
[15] hayo tan tumulus
[16] majarakən. yen vru scitaḥ
[17] kita vijiliṁ brata ha⟨10r⟩mmamaleni,
[18] maṙmmaniṁ tan katr̥snan.
73.
[1] ø anakiṁ vvaṁ niṣṭadama hupaphin
[2] vaniḥ lviḥ hana ri tita,
[3] tan katkan ṣapaksane
[4] kataman. tr̥sna lulu⟨10r⟩t
[5] ḍatan ketaṁ denya kasvaśiḥ
[6] kamaratan ahuta
[7] tarasa na ṇuṁga
[8] kinavulakn iṁ dana,
[9] gəṁniṁ patakane lviḥ
[10] yenku ciṇini⟨10r⟩ papha
74.
[1] //0 iva maṁkana vuvusku kaki,
[2] riṁ janma vijiliṁ tapa kaṙyya
[3] sumiliḥ paripolahe
[4] jatmika vruḥ riṁ laku
[5] vidayata pratameṁ⟨10r⟩ yukti,
[6] maṁkadi hanakiṁvvaṁ
[7] rupane haba⟨gu⟩ś
[8] nisṭi ghinave daḍalan
[9] haveḥ sukā raganta yeṇna pakeliṁ
[10] ma⟨ṙ⟩gane ku⟨10r⟩mavasa
75.
[1] ø tan le gvacanaṇiṁ amr̥dḍi,
[2] dalu śumilib. saṁ hyaṁ baskara
[3] tiḍəm masaniṁṁ akule
[4] pada hyaṁ giri muvus
[6] datan. tr̥sna ri kadaṁ
[7] vraga ṇiṙ tan ketuṁ
[8] siha saṁ prayojñaṇa,
[9] samakta baśuki dina makadi
[10] gatini⟨11v⟩ vvaṁ suklalaha
76.
[1] ø Malam. Munculnya rembulan
[2] di tengah-tengah sebagai permata seluruh dunia.
[3] Berdengung suara "kekel", saatnya
[4] segala mahluk hutan berbunyi,
[5] kegembiraan binatang merayap yang tercekam hidupnya.
[6] [ṇ] Gembira seluruh isi hutan:
[7] kijang- yang lain, harimau.
[8] Seekor babi keluar dari keremangan dengan temannya,
[9] diceritakan dengan yang betina,
[10] bersuara bersahut-sahutan di jurang, senang hatinya.
77.
[1] ø Terkejut, gelisah, pontang panting,
[2] binatang buruan, lari kian kemari
[3] oleh suara auman harimau.
[4] Sepasang (harimau) marah besar,
[5] menggeram siap menelan mangsa. Gagal
[6] mendapat (mangsa) semakin menjadi- jadi
[7] (harimau itu) mengaum sepanjang jalan besar,
[8] ramai (di telinga) yang mendengar.
[9] Ngeri bercampur takut, para "puṭut" ketakutan,
[10] mereka berkerumun.
78.
[1] ø Ki Saliṭuh sudah membuat pengaman.
[2] Ki Gurubed sudah mengambil senjata (?),
[3] Ki Saloleng
[4] menuju ke pagar. Riuh
[5] ada yang menyanyi yang lain ber "kakavin",
[6] yang lain lagi menyanyi sambil menari.
[7] Ki Sagati ([…]?),
[8] Ki Puja jelas mahir.
[9] Ki Sarontak sebagai pemimpinnya menguasai keadaan,
[10] sebagai tempat berguru.
79.
[1] ø Ki Salimut kemudian tidur.
[2] Ki Singamada diiringkan
[3] ke kamar sebelah utara untuk tidur.
[4] Dia yang mulia pulang
[5] ke tempat istrinya (?), membaca mantra(?).
[6] Campur aduk rasa hatinya,
[7] Singamada berkata,
[8] " Badan merasa tidak enak
[9] ketika di dataran rendah sana. Sesampainya saya di gunung sini,
[10] gembira rasa hati ini".
84.
[1] //0 saṁ tapa vayaḥ⟨11v⟩ sigra hudani,
[2] samphunya nambut. cr̥ma busana,
[3] haśuci laksana kabeḥ
[4] śumevaka jəṁniṁ guru
[5] paḍa ṁī⟨11v⟩rid ḍasaśila mriḥ
[6] vṁanaṇiṁ vacana,
[7] di yogyani laku
[8] lan ḍasa taparamaṙtan
[9] mitaniṁ akurati rahina vṁi
[10] gəṇi manaḥ⟨11v⟩ saṁṣaya
85.
[1] ø pira lavasira hana riṁ āṙdḍi,
[2] ki siṁāmāḍā ṁuniṁa krama
[3] salek sadasa lavase
[4] hiṁan iṁ a⟨11v⟩mbabaru
[5] samphun vikramā riṁ silayukti,
[6] saśolaḥ riṁ pravvata,
[7] taṇ aṁel vinuruk
[8] hyaṁ munivara potusan
[9] phrapta⟨11v⟩ heṁ paṁubonen ḍepunapr̥gi,
[10] hadan aholaḥ raka
86.
[1] //0 saprayogaṇiṁ kaṙyya hagati,
[2] sira si bapa maṁ⟨11v⟩ṣa tan vruḥha,
[3] pikəkəsiṁ lakv aṁne
[4] ki ⟨sa⟩limut katuduḥ
[5] rumeḥhna sanakta kaki
[6] kumon eṁ asḍahan
[7] makvamet apuphus
[9] tlas phrayatna sakviḥniṁ mitra praphti
[10] paḍaveḥ rarakan.
87.
[1] //0 voṁ paṁubonan kabe⟨13r⟩ḥ vus phrapti
[2] ki maṁuyu prasama vus ḍataṁ
[3] hagava bavi yaghḍe
[4] taṇayaṇe haduluṙ
[5] paḍa mikul kikintəl.
[6] taḥ lavan vroḥ⟨13r⟩ mamaṁan
[7] kalapa sapikul
[8] phrapti sakveḥniṁ saṁ sikṣva
[9] kapihaṙsa ṣaṁṁ adiguru nuklanīṁ,
[10] hakveḥ haṁaṁab iṁ vavara
88.
[1] ø ⟨13r⟩sa kasoṁaṇiṁ yoga vus phrapti
[2] sama hatuṙ pala sad rasa,
[3] dinuluran sabḍa mule
[4] saṁṁ adiguru ṇuṁśuṁ
[5] riṁ panabḍa mitra⟨13r⟩ toraśiḥ
[6] bagvanaku sadaya,
[7] kasuṣuṁe vuvus
[8] laḥ bapa samya liṁgiḥha,
[9] paḍa ṁaṙçamanā hatuṙ kveḥ sura⟨t⟩
[10] kī⟨13r⟩ siṁā mavṁan.
89.
[1] //0 vusnya saji raka cumariçiṁ
[2] paḍa tumahapunaṁṁ āḍaṁatan
[3] ḍenya ḍahaṙ taṇ aśuve
[4] heliṁ⟨13r⟩ bubohanepun
[5] hyaṁ kabayana holaḥ śuçi,
[6] rame hapaphaçəhan
[7] phranesa veḥ guyva
[8] ke maṁu⟨13r⟩yu holaḥ hañaḥ
[9] paḍa sumgut ḍenya hamatis bavi,
[10] rame denya bacaṁbañcaṁ
90.
91.
[1] //0 ni maṁuyv ahamoṁi haghni,
[2] sa⟨13v⟩vaneḥ haṁadgakən ḍaṁdaṁṁan,
[3] ramva pitolaḥ hasereg.
[4] pada hyaṁ nya muvus.
[5] leleṙ lempheṁ depuna⟨13v⟩sumaji¡,
[6] savuṁniṇya kaṙyvaha,
[7] beḃeṭekaṇn aguṁ
[8] kaṁ kalakuta muṁgviṁ prasgri
[9] hantigā hakaṙyvaha navi lali,
[10] punaṁ samphun pha⟨13v⟩ṁeran.
92.
[1] //0 aglis phamicaraniṁ amṙdi,
[2] baṁun so kaṙyva vuś rahina,
[3] kasaputan tiḷmaṁke
[4] prabaṁkara⟨13v⟩ sumurup
[5] hadan. kəñaṙ hyaṁ çitrarasmi
[6] manlīṁ hi buvaṇa,
[7] vusnya ganti turu,
[8] samphun phrasida laksana,
[9] savaṙṇnani devata ra⟨13v⟩ka sumaji
[10] baṁkitiṁ āpitolaḥ
93.
[1] //0 kucəmni saśaṁka lumraḥ
[2] tejaniṁ saṁ hyaṁṁ āruṇa,
[3] pada hyaṁ nini hada⟨13v⟩n busanā rame
[4] paḍādan caru haglis
[5] vanya buḃohana mumujā hasereg.
[6] hadeniṁ kaṙyva viseśa,
[8] mavulu manis aśri pinit ayune
[9] puṙṇama pośvadi niki,
[10] siṁāmādḍa dukiṇaṙyva hayune
94.
[1] ø saṁṁ adipravva⟨14r⟩ta hadan aśuçi
[2] ki siṁāmāda vusnya kajamas
[3] denkusut phasarirane
[4] gatraniṁ təbiṁniṁ luḥ
[5] mavacaṇā ri tvīs aśiṁit.⟨14r⟩
[6] ragha hasalin vaṙṇa
[7] surupan riṁ guṇuṁ,
[8] hanphuṁ kesva tan phgat
[9] hambəbəda siraḥ dvaḍan phayatḍa kami,
[10] hatakitaki⟨14r⟩ yoga
95.
[1] //0 vusnya bilasa maṁko ṁastuti
[2] laḥ hayo hadoḥ kitanakivvaṁ
[3] tumahap kacarukabeḥ
[4] kveḥniṁ prasvaśa⟨14r⟩ pinuṇḍut
[5] tthugul aguṁ pinaka saksi
[6] tulis vanuman krodḍa,
[7] mure romanipun
[8] kumutugh ḍupa ri saṁgaṙ
[9] haṁgaru⟨14r⟩ mvaṁ kukusi śamida vaṁi,
[10] mr̥buk ghāniṁ dupa
96.
[1] ø Riuh suara genta, merdu,
[2] suara ([…]?) ramai bercampur dengan tujuh suara.
[3] Terompet siput berbunyi bersama dengan alat musik pereret
[4] berlomba mengiringi puji-pujian,
[5] (suaranya) berbelitan di angkasa
[6] sampai ke langit.
[7] Puji-pujian melambung terus
[8] kepada Hyang Panyarikan,
[9] yang mulia Ki Citragotra, Ki Kalaruci
[10] agar beliau Yang Mulia ingat kepada hambanya.
97.
[1] ø Selesai pentahbisan (?) pada
[2] Ki Singamada. Ia telah mengenakan
[3] kulit kayu sebagai pakaiannya.
[4] Kilat menyambar,
[5] guruh berbunyi sayup-sayup menyertai
[6] guntur yang berbunyi perlahan.
[7] Sinar kuat bercahaya,
[8] angin bertiup semilir
[9] bagai takjub pada dia yang baru saja melakukan
[10] brata suci tidak bernoda.
98.
[1] ø Sang guru yang utama melakukan doa dengan tasbih ganitri.
[2] Disucikan yang memulai bertapa dengan sesungguhnya.
[3] Ia sudah sempurna, dilimpahi
[4] anugerah Sang Guru
[5] (kini) diberi nama Ki Suravani.
[6] Ia telah menjalani cara hidup (bertapa)
[7] menambah cakapnya,
[8] cocok, pantas tidak ada cacadnya.
[9] Takjub hati para "kili",
[10] jika (tergambar) pada raut vajahnya.
99.
[1] ø Mereka minum kemudian duduk
[2] sejumlah sisva perempuan dan laki-laki
[3] tidak ada orang lain.
[4] Telah diakui di seluruh gunung,
[5] dianggap sebagai teman oleh Sang
[6] Guru yang utama, dilimpahi keberuntungan
[7] Sebagai hasilnya berada di pertapaan.
[8] Bersih tidak lekat.
[9] Datang dan pergi banyak hasil padinya,
[10] meski demikian menimbulkan belas kasihan.
[11] // 0// puḥ vitaṇiṁ paṁgalaṁ //0//
1.
[1] laleda pamaṙ⟨14r⟩maṇniṁsun kaki
[2] dyaniṁ vivava maṁko luvaran
[3] ḍorani kavi r√mave
[4] sa śîkṣvadan phamuhun
[5] haṁecani pada hyaṁ giri,⟨14r⟩
[6] denphrayatneṁ adan
[7] bapa tanayanku
[8] datan koniṁaheṁ maṙgga
[9] praphti saṁvesma tan ḍo hucapən maniḥ
[10] saṁ jyaḥ li⟨14r⟩ma śvaṁaraṁ
2.
[1] ø asr̥t lamphaḥhira ni varini,
[2] maṁga tan təka heṁ paṁubonan
[3] ṣuk. səkaṙ prana virage
[4] ni vaṙ⟨14r⟩ṇna maṇḍəg maṁu
[5] ni rumitā sabḍanya siṁit
[6] kaya kayā tumuta,
[7] saṁṁ añar aviku
[8] kaṁ aparab ṣurajaya,
[10] ki
[11] ih anaṁis.
[12] dr̥sni vaspha sinamaṙ
3.
[1] ø lviḥ tr̥snaniṁ ati kajahit
[2] kaṁ minaka yvani vanasramma
[3] ni ru⟨15v⟩vita maka parabe
[4] lviṙ tanphatmaḥ raga ṣyuḥ
[5] śurajaya kaciptaṁ ati,
[6] vus vanoh amanḍaha,
[7] tan əntya rasanipun
[8] lagi savaṁ paja⟨15v⟩paja,
[9] patībratā kasmaraniṁ ar̥p sakti
[10] nistuya koniṁaha
4.
[1] //0 taṁeḥ yan vaṙṇan saṁṁ akiki,
[2] lalu ravuḥ⟨15v⟩ ri paṁubonan
[3] kunaṁ kahucapa lviṙre,
[4] śurajaya haneṁ batuṙ
[5] datan simphaṁ rasaniṁ ate
[6] ñaṇa nuṁgal tan luvaṙ
[7] hamriḥ saṁ⟨15v⟩ hyaṁ ayu
[8] pra
[9] dḍahaniṁ atapa,
[10] tanpha cipta yen sinmon iṁ pavestri
[11] mapan lagya baḃakal.
5.
[1] //0 prayani⟨15v⟩ manaḥ hamriḥ kasaktin
[2] gəṁniṁa tatalī lamon karasa
[3] niṣṭa neṁ are,
[4] katiṁgal ī yaye hibu
[5] kadaṁ vraga tan ana śudi,
[6] pa⟨15v⟩niṣṭani lam
[7] ḥ hika
[8] minaka tutuṙ
[9] haṁi si maṁṣa tulusa,
[10] ki surajaya kasaṁkaleṁ pavestri,
[11] havakīṁ ragha ka⟨15v⟩nya
6.
7.
[1] //0 ki surajaya koṇiṁa ḍmit
[2] ri polahe riṁ lumakv atapa,
[3] havadaṙmma paṁukeḥ re⟨16r⟩ḥ
[4] phalapatiṁ pamuvus
[5] phituṁ dina lavase hamriḥ
[6] taṇn amaṁgiḥ virasa
[7] pamantəsi laku
[8] saṁ ady anamun vacaṇa
[9] śumi⟨16r⟩mphən saṁ hyaṁṁ aṙka r̥p tikaṁ vṁi
[10] r̥məṁ taṁeni vulan.
8.
[1] ø saṁṁ adigurv aṁuñcip iṁ bit
[2] sinevaka deniṁ bahu sikṣva,
[3] ki surajaya ta⟨16r⟩meṁ reḥ
[4] kalavan ki salimut
[5] manaliṁa saṁ śipta gati,
[6] paḍaṁaṇiṁ vr̥daya,
[7] paṁəṁnəṁ laku
[8] pun ṣurajaya vinaraḥ
[9] sab⟨16r⟩ḍa kapa lamatvane lamphaḥhi,
[10] saśaya vruḥheṁ naya
9.
[1] ø tan lon bapā lkasniṁ ākikin
[2] ragha nastitī jatī byantara
[3] hayya⟨16r⟩ kveḥ svaraniṁ […]et
[4] baghna kakī riṁ vuvus.
[5] raganira hukihən kaki
[6] denahniṁ pañcenḍriya,
[7] tanpharemut
[8] phaṁapu⟨16r⟩siṁ rajaḥ tamaḥ
[9] vtuniṁ sabḍa hala hayu
[10] dipunmukṣe vr̥daya
10.
11.
[1] //0 lavarane
12.
[1] vṁaniṁ śvaranaku,
[2] pamantə⟨16v⟩se mevəh arusit
[3] haron si lamphaḥhana,
[4] vuvus tonagīsun
[5] phayunən bapa manaḥta,
[6] hayvage kumaliṁa vruḥheṁ⟨16v⟩ sira sanḍi
[7] maṁṣa vuruṁvuruṁa
13.
[1] ø voṁṁ anomm ahaja hage kumavi,
[2] manavī tan vruḥhi lavan rovaṁ
[3] tan sipi bapa sate
[4] sa⟨16v⟩ṁ amaṁgaḥh palaku
[5] tuhv agamphaṁ lamon phavr̥ti
[6] sa kekphva tumarima
[7] śumevakeṁ guru
[8] mavaraheṁ sabḍa lila
[9] tan⟨16v⟩pha kliṙ saṁṁ ādi tuhv ajateniṁ,
[10] havis ka maṁkanaha
[11] (02.14)
[12] ø ki śurajaya vkaku kaki
[13] salamutaṇayanku bapa,
[14] dentəlas ḍenira kabeḥ⟨16v⟩
[15] sakveḥniṁ vidya putus
[16] makadvana hisiniṁ kaṇḍi
[17] kita bapa vikana,
[18] sakveḥniṁ paṁavruḥ
[19] haṁiṁ samphun kataragal⟨16v⟩
[20] lamphaḥhnā ṇatare depunabaṁkit
[21] phəsunən raganira
15.
16.
[1] //0 yen vus kavasanavaṇe kaki
[2] samana ti kita ṁukihā⟨17r⟩ sabḍa
[3] pikəkəsiṁ laku kabeḥ
[4] panaṁsayaniṁ tutuṙ
[5] pamecarane sabḍa gati,
[6] pravəñcaṇiṁ buvaṇa,
[7] lamon vus katmu⟨17r⟩
[8] sarira maṁgiḥ pakenak
[9] ṣurajaya lakone kaṁ kaviratin
[10] tosniṁ brata lana
17.
[1] ø mevə saṁ vruha sariniṁ sanḍi
[2] pati patiti⟨17r⟩sniṁ rupa vaṙṇa
[3] pan orana katmune
[4] mapan kita vitiṁ vruḥ
[5] pamisesaniṁ pati hurip
[6] ṣurud ḍivaṁkara
[7] tuṁgal pha⟨17r⟩ranipun
[8] buvaṇa makasarira
[9] ya maṙmmaniṁ aturu kneṁ aṁīpi
[10] jñaṇa kadi silumana
18.
[1] //0 palaksanaṇiṁ vikv ahamet sari,⟨17r⟩
[2] tan kagivaṁ deniṁṁ upar̥ṁga
[3] hatitaḥ rat sahisine
[4] rasmi vyaṙtin kaṁtutuṙ
[5] sāvisayani pañcadən
[6] kasr̥ni driya kasa⟨17r⟩ṇḍaṁ
[7] yatna tan ṣurud.
[8] śumiriṙ jñāṇa malila,
[9] ki surajaya bapa dipunkahukiḥ
[10] vijiliṁ hyaṁ saṣtra
19.
[2] muṙj jñamut ḍatan kəṇeṁ upaya,
[3] mevəh arusit phr̥nahe
[4] pinit. nora katmu
[5] sinamadi bisamet silib⟨17v⟩.
[6] panamaṙr i viracaṇa
[7] tan kəna pinuluṙ
[8] makana kaki riṁ raga
[9] kaliṁāne havyage pimriḥ saṁ alit
[10] voṁ anom tan vun phya lupaha⟨17v⟩
20.
[1] ø balikan phaləṁ rahina vṁi
[2] prakasanən kakī raganira
[3] paruvat mala samaṁke
[4] lkasiṁ amet ayu
[5] dana kaya guṇa ka⟨17v⟩saktin
[6] hatkəne saṁ hyaṁ saṣtra
[7] paṁipuk manaḥ hiku
[8] phalapatira sa vusman
[9] saṁ prasida hakaṙyya təpa talupi,
[10] muṁgva sagya karuna
21.
[1] ø ⟨17v⟩lkasakneṁ atakitaki
[2] doḥhakna bapa dr̥mba mohanira
[3] sahna savisayane
[4] rajaḥ tamaḥ sinamun.
[5] tr̥sna lulu⟨17v⟩t phrihən phateni
[6] daranakna ri maṇaḥ
[7] r̥gəp kaṁ rahayu
[8] sr̥ṁniṁ muśuḥ haneṁ aṁga
[9] denphrayatna ka
[10] ihan maka tadali,
[11] hakəmba siniṁ⟨17v⟩sətan.
22.
23.
[1] //0 punapa tutuṁgalan iki,
[2] ḍuḥ kasilib kita hakiṁvvaṁ
[3] haganphaṁ pamcahane
[4] ragha⟨18r⟩lilā niṙvastu
[5] śurajaya tvīsira sanḍī
[6] pramucita ṁambara
[7] pajapajanipun
[8] saṁ vruḥ sariniṁ buvaṇa,
20.
[1] ø Sebaliknya pusatkan diri siang malam,
[2] paksalah, Ngger, badanmu itu
[3] (Bila berhasil) kini (engkau) sebagai penghapus noda.
[4] Mulailah mengambil hal yang baik,
[5] dana, harta, kepandaian, kesaaktian
[6] sebagai sarana. Sang Hyang Sastra
[7] penghibur hati- itulah
[8] pertandanya dia yang sudah sempurna.
[9] Dia yang sungguh-sungguh berbuat sebagai teladan
[10] berada pada sejumlah orang yang sedang prihatin.
21.
[1] ø Mulailah bertapa.
[2] Jauhkanlah, Ngger, ketamakan dan kebodohanmu.
[3] Buanglah segala hava nafsu
[4] rajah dan tamah samarkan.
[5] Cinta asmara, usahakanlah untuk dihilangkan.
[6] Tegarkanlah hati,
[7] ambillah yang baik.
[8] Serangan gencar itu musuh yang ada didalam badan,
[9] hendaklah divaspadai. Rasa kasih di hati sebagai tali,
[10] jika kendor hendaklah dikencangkan.
22.
[1] ø Surajaya, hati-hatilah, Ngger,
[2] permulaannya melakukan yoga sakti adalah keteguhan hati.
[3] Sebelah timur sebagai hiasan sajennya.
[4] Sebelah tenggara sebagai "blengkər" penguatku,
[5] sebelah selatan sebagai hiasan, Ngger,
[6] sebelah barat daya diantaranya.
[7] Arah barat mengalihkan perhatian
[8] barat laut ada "kabuyutan"
[9] sebelah utara sunyi, di tengah ([…]?) terpuji (?).
[10] Semuanya hendaklah disapa.
23.
[1] ø Apa lagi lainnya.
[2] Duhai masih ada yang engkau levatkan, anakku.
[3] Mudah!. Pendek kata:
[4] raga pasrah tidak terlihat.
[5] Surajaya, hatimu merupakan rahasia,
[6] luas (?) sampai ke langit.
[7] (Demikian) persamaannya.
[8] Dia yang mengetahui inti dunia
[9] seperti patung permata, unggul tidak bernoda.
[10] Itulah yang hendaknya dicapai oleh orang unggul (yang masih) bodoh".
24.
[1] ø Demikian nasehat Sang Guru utama
[2] memberi nasehat tentang arti yang hakiki(?).
[3] Pembicaraan itu dilakukan pada malam hari.
[4] Surajaya hatinya bingung.
[5] Kira-kira tengah malam,
[6] rembulan bersinar terang.
[7] Sang Guru berkata,
[8] “Ki Surajaya Anakku,
[9] laksanakan apa yang menjadi tekadmu sekaligus
[10] pikiran jangan ragu-ragu.
25.
[1] ø Kini sudah larut malam, anakku,
[2] semalaman ketika hati sedang lega,
[3] pembicaraan tidak ada habisnya.
[4] Jangan tidak patuh,
[5] ingat-ingatlah jangan lupa.
[6] Surajaya sesuaikanlah
[7] caramu menguasai hati".
[8] Sesudah dia yang unggul memberi nasehat
[9] lalu pulang kemudian tidur.
[10] Surajaya kebingungan.
26.
[1] ø Membuat gelisah pendapat dia yang ungggul.
[2] Dilakukan dengan bijaksana dalam derasnya kata-kata.
[3] Semalaman (Surajaya) tidak dapat tidur.
[4] Segala yang berbudi baik yang terpikirkan
[5] terasa sulit (untuk mengetahui) maksud hati,
[6] pikirannya bingung.
[7] Surajaya tidak tahu
[8] arahnya nasehat.
[9] Tidak diceritakan malam hari. Ketika pagi
[10] matahari kemerahan.
27.
[1] ø Pagi menjadi sempurna. Mustahil (perkataan) orang yang unggul itu.
[2] Dihentikan tentang Ki Surajaya yang
[3] menahan diri, terus menerus (mengalami) kesulitan.
[4] Ada cerita lain.
[5] Diceritakanlah Ki Darmakavi,
[6] yang terkenal, utama dalam perbuatan,
[7] halus suaranya,
[8] yang benar meluhurkan tiga hal,
[9] sudah mahir menguasai segala petunjuk (tapa)(?),
[10] tetapi tidak melakukan samadi.
28.
[1] ø Tidak bodoh, nasehatnya berlebihan.
[2] Jika dihadap banyak sisva,
[3] semakin tidak surut petunjuknya.
[4] Bagi orang yang melihat dan mendengar,
[5] hal yang kurang baik yang dibicarakan, (misalnya):
[6] rahasia dunia,
[7] hal laku tapa,
[8] tenggelamnya matahari dan bulan.
[9] Merasa tahu "keadaan baik"nya siang dan malam.
[10] Ia mengaku paham akan keadaan dunia.
29.
[1] (ṇ) Ganti, tidak putus sabda yang muncul
[2] dibava-bava dalam ketidakseriusan,
[3] dibesar-besarkan pada perbuatannya
[4] sebagai perlengkapan minum-minum.
[5] Sang Hyang Dharma yang dibicarakan,
[6] terbalik, bebas, bergaya
[7] dibava mabok.
[8] Tersenyum dia yang sudah mahir dalam olah rasa
[9] mendengar banyaknya perkataan tanpa sungkan-sungkan,
[10] tingkahnya berlagak.
30.
[1] ø Dipatuhi, tidak ada yang memotong (perkataannya).
[2] Untuk mengatasi (pembicaraan) tentang Dharma, ia bertipu daya dengan
[3] memperkeras suaranya.
[4] Menjadi percaya orang yang belum tahu,
[5] hatinya semakin tergila-gila.
[6] Banyak yang melakukan penghormatan dengan " pulava",
[7] hina(?) hatinya,
[8] terkejutlah hati si bodoh.
[9] Tindakannya (Darmakavi) juga demikian, janjinya muluk
[10] karenanya mendapatkan untung.
31.
[1] ø Ada (makhluk) kahyangan yang terpuji, berkelana,
[2] sangatlah cantik vajahnya.
[3] Usianya menginjak remaja,
[4] menarik varna kulitnya,
[5] penjelmaan bidadari,
[6] primadonanya mahluk angkasa.
[7] Dengan gaib ia turun
[8] seperti di Suralaya,
[9] kini menjelma sebagai manusia,
[10] Darmakavi sebagai jalan.
32.
[1] ø (Si Gadis) mendapat anugerah dengan cara hidup seorang yang unggul.
[2] Disucikan dalam bertapa, tanpa cela.
[3] Ditahbiskan dengan baik menjadi inti sari,
[4] merupakan cermin dari (segala) keindahan,
[5] dinamai Ni Tejasari,
[6] diasuh dengan kasih sayang seorang ibu.
[7] Ki Darmakavi juga mendidik
[8] dengan sabda yang maha agung.
[9] Ki Darmakavi memingitnya dengan ketat
[10] akan anaknya itu.
33.
[1] ø Ni Tejasari sudah mendapat
[2] vangsit dari dia Sang Sempurna dalam karya, bahva
[3] melakukan tapa sebagai dasar (hidupnya).
[4] Kekuatan-kekuatan dibentuk
[5] pada si cantik yang sedang menjalani mati raga.
[6] Wajahnya semakin berseri,
[7] sopan, berbudi halus,
[8] tidak menarik perhatian (orang-orang) hal penjelmaannya itu.
[9] Dan lagi ada yang dinanti. Demikian yang menjadi pusat perhatian hatinya-
[10] itulah pernyataan janjinya.
34.
[1] ø Ki Darmakavi berkata halus,
[2] hatinya cemas melihat keadaan anaknya
[3] yang pemilih, tidak ada yang dimaui,
[4] "Duhai, Nini, Anakku
[5] berhentilah kau bermatiraga,
[6] sayangku, sudahilah,
[7] karena sudah sangat mendalam.
[8] Sebaiknya, Nini, menikahlah.
[9] Banyak pemuda terpesona akan vajahmu, Nini,
[10] bahkan tidak terhitung jumlahnya.
35.
[1] ø Apa akibatnya, Nini,
[2] yang terburuk adalah jika orang mengupayakan kematian".
[3] Ni Tejasari menjavab,
[4] " Bapa, janganlah terlalu mendesak,
[5] tujuannya menekan aku.
[6] Saya tidak suka sehingga kesal.
[7] Saya akan menikah,
[8] berumah tangga
[9] jika sudah (mendapatkan) pemahaman pengetahuan yang sangat dalam".
[10] Ki Darmakavi kebingungan.
36.
[1] ø Ayah ibunya menasehati,
[2] "Sayangnya sulit, Nini, brata yang kau lakukan itu.
[3] Perihal Sang Hyang Hayu sulit untuk didapat.
[4] Banyak gangguan dalam menjalani laku
[5] apalagi orang muda pasti tidak vaspada tentang (gangguan itu);
[6] bisa-bisa menyimpang dari tujuan (semula),
[7] mengutamakan keinginan semata.
[8] Dharma yang seharusnya memberikan kegembiraan pada raga
[9] menjadi kesusahan dalam sekejap
[10] menyebabkan perselisihan.
37.
[1] ø Sebab brata yang tanpa tujuan akan memberikan keburukan
[2] jika tidak diikuti dengan usaha keras yang utama.
[3] Kesungguhan hati atau ketidak(sungguhan) hati
[4] jika tanpa diikuti (usaha keras),
[5] meragukan untuk mendapat kemasyhuran.
[6] Ikutilah menghadaplah.
[7] Kerendahan hati hendaklah diusahakan,
[8] tidak memperhatikan segala perbuatan orang lain
[9] dan berpura-pura tidak tahu keunggulan raga sendiri.
[10] Itulah keadaan orang bertapa.
38.
[1] ø Apa yang membuat hati gembira
[2] jika sangat menginginkan anugerah,
[3] tetapi jangan tanpa akhir.
[4] Banyak yang aku dengar
[5] tentang para perempuan yang menjalani hidup sebagai pertapa,
[6] selalu bersolek,
[7] tingkahnya dibuat-buat.
[8] Jika berjumpa lelaki
[9] bertampang cerah, lebih-lebih jika tidak bertepuk sebelah tangan,
[10] tidak lain itulah yang diharapkan.
39.
[1] ø Tidak baik orang yang meninggalkan laku.
[2] Wiku yang heboh (penampilannya), melakukan tapa dengan cara berpakaian
[3] kulit pohon, berusaha keras dengan
[4] mantra, mengadakan upacara tertentu yang diutamakan.
[5] Bukan begitu Ni Tejasari.
[6] Orang yang benar-benar bertapa,
[7] memusnahkan nafsu,
[8] segala keindahan tidak diperhatikan
[9] tetapi satu usaha yang dilakukan oleh sang pertapa perempuan, (yaitu)
[10] segalanya menjadi unggul.
40.
[1] ø Bayu sabda hidəpmu hendaklah bunuhlah,
[2] sebab hal itu menyebabkan silaunya mata.
[3] Jauhilah segala kehendak itu,
[4] jangan perbesar kesalahan.
[5] (Ada) nasehat (yang berbunyi): jika orang mengenal cinta asmara,
[6] pikiran itu meloncat kesana kemari seperti kera,
[7] jarang yang terarah pada hal yang baik,
[8] banyak yang terarah pada hal yang buruk.
[9] Jika (hal ini) diikuti benar-benar badan ini akan menyerah,
[10] tersesat menuju pada hal yang buruk.
41.
[1] ø Yang menyulitkan yang dinamakan "purusa".
[2] Yang tanpa dikehendaki, jika pemiliknya laki-laki,
[3] tegak lalu menjadi normal sendiri -
[4] meski tidak aku suruh.
[5] Jika menghindari (dari keadaan ini) hatinya kacau.
[6] Sama-sama mengalami kesulitan,
[7] untuk mengendalikan pikiran,
[8] meski dipenjarakan ataupun tidak.
[9] Dan laki-laki bila tanpa "purusa"
[10] tidak akan tergoda, kukira".
42.
[1] ø Menjavab perlahan Ni Tejasari,
[2] "Bukan begitu ucapan orang terkemuka.
[3] Duhai alangkah banyaknya
[4] tidak terhitung yang melakukan cinta asmara.
[5] Carilah sejumlah perempuan
[6] yang tidak menginginkan lelaki
[7] untuk menikah dengannya.
[8] Yang benar-benar mampu
[9] jika sabar, tahu pada pencegahan nafsu
[10] sebagai tujuan tertinggi dari badan".
43.
[1] ø "Banyak perbuatan yang berlagak sakti,
[2] siang malam, Nini, ([…]?).
[3] Jika tidak menguasai aturan-aturan,
[4] hati-hatilah dalam menjalani laku".
[5] Kemudian berkata Ni Tejasari,
[6] "Siapa yang tahu, Bapa,
[7] lakukanlah. Jika salah,
[8] lihatlah aku dalam menjalani laku.
[9] Segala perbuatan (orang) Sang Hyang mengetahui,
[10] buruk maupun baiknya badan ini".
44.
[1] ø "Hebat perkataanmu, Nini,
[2] mengetahui petunjuk dia yang ada dalam pikiran.
[3] Dari mana asalnya
[4] supaya tidak mengalami kebingungan (dalam)
[5] mengetahui kearifan, pikiran pun demikian pula.
[6] Nini, vaspadalah
[7] luar dalamnya.
[8] Jalankan lakumu,
[9] sebagai yang menyertai (ialah) saudarasaudaramu, Nini,
[10] engkau sebagai vadah.
45.
[1] ø Keutamaan orang muda yang unggul,
[2] juga jika mengetahui makna,
[3] tidak terabaikan orang banyak.
[4] Meski berkelana di puncak gunung,
[5] dalam seratus (orang) hanya satu (orang), dalam seribu (orang) hanya dua (orang)
[6] masakan akan mendapatkan
[7] orang yang seperti anakku
[8] yang jelas-jelas tahu akan kearifan.
[9] Juga dalam hal vajah, perbuatannya pantas,
[10] seperti deva Asmara.
46.
[1] ø Semakin menambah besar rasa hatinya,
[2] seperti bulan purnama, dalam pikiran.
[3] Kini tidak lekat keramaian,
[4] emosi cinta asmara hilang, mati.
[5] Tidak berminat pada cinta asmara,
[6] kekuatan nafsu dihilangkan,
[7] gairah cinta asmara
[8] dirasakan sebagai rasa kasih.
[9] Di pertapaan keunggulan-keunggulan dan kesulitan-kesulitan
[10] diupayakan mampu menahan hukuman.
47.
[1] ø Diamkanlah (cerita) tentang Ni Tejasari.
[2] (Menurutnya) keputusan yang benar dalam menjalani dharma adalah mati,
[3] bratanya sebagai niat semula.
[4] Surajaya diceritakan.
[5] Dua tahun menjalani tapa
[6] brata, berada di dekat dia yang mulia,
[7] melakukan bakti dengan teguh.
[8] Kuat permenungan batinnya.
[9] Dipastikan sanak saudaranya tidak diperhatikan.
[10] Tampak mati jivanya (?).
48.
[1] ø Telah habis kesedihannya,
[2] mengikuti semua aturan buku suci.
[3] Ujud kebenaran tertinggi diketahui semua
[4] (dari yang) aval dan yang paling akhir.
[5] Mahir dalam sastra, unggul dalam menggambar ( ?).
[6] Bahasa kavi dimengerti sungguh
[7] tahu seluk beluknya,
[8] terampil dalam menyusun syair,
[9] tahu akan segala aturan metrum , suara sandi (dan)
[10] kebebasannya pengetahuan (?).
49.
[1] ø Sudah terkenal tersiar diantara para orang pandai
[2] bahva Surajaya sudah mahir,
[3] menguasai jalan masuk. Tidak dapat diambil
[4] tiga permatanya,
[5] sebab cara hidupnya dahulu
[6] hasil dari yang dikerjakannya kini,
[7] mengulang laku.
[8] Didukung pengetahuan yang tinggi
[9] karena itu tidak sulit memberi petunjuk,
[10] karena kearifan ada di hatinya.
50.
[1] ø Segala sengkalan diperhatikan,
[2] paham pada senyatanya asal-usul negara,
[3] surya sangkala
[4] "məlok", "milir" dan "tərus
[5] viniveka sakalaning bumi",
[6] diambil kata-kata apa adanya.
[7] Semua sudah lengkap
[8] menghitung vaktu bumi dan pohon,
[9] goncangnya kerajaan seperti ([…]?)
[10] Asṭavaranya Sri,
[11] dan pavukon sudah dihitung.
51.
[1] ø Pikiran adalah pintu, hati yang mengartikan.
[2] Ajaran dari saudara semua saudara seketika itu juga
[3] bertumpuk-tumpuk nasehatnya.
[4] Karena budinya halus
[5] lelaki ataupun perempuan banyak memuji
[6] (juga) karena karyanya unggul.
[7] Wajahnya cakap,
[8] tegas dan adil,
[9] polos, tahu aturan, santun.
[10] (Dapat) memberi kepuasan akan pengetahuan.
52.
[1] ø Apakah karya seorang penyair
[2] sudah terkuasai dalam munculnya katakata?.
[3] Ki Surajaya unggul dalam hal itu,
[4] terikat pada "panjang", kidung,
[5] "guru lagu", aturan-aturannya diikuti.
[6] Delapan kemampuan seorang yogi disebarluaskan
[7] seperti bunga-bunga dengan dahannya.
[8] Itulah alasan kematiannya menjadi berarti,
[9] Karena itu tapanya senantiasa berujud rahasia
[10] Titik pusatnya selalu diketahui.
53.
[1] ø Kehebatan keunggulannya seperti tidak bercela.
[2] Telah diikuti inti sari pervujudannya.
[3] Yang semacam itu semua
[4] "Purvakandha" dicampur
[5] mempertimbangkan ajaran-ajaran dan pranata
[6] jalannya tidak dirahasiakan.
[7] Sumbernya sudah ditemukan
[8] tetapi kini masih tertutup.
[9] Ki Surajaya mempunyai keinginan tertuju pada
[10] Sang Hyang Dharma, itulah yang diperhatikan.
54.
[1] ø Hati-hati perbuatannya dalam berprihatin,
[2] tidak berakhir karena kejelasannya
[3] "Dharma kalangon" namanya.
[4] Samadi sepertinya mendesak
[5] sebab tidak tahu inti sabda halusnya itu.
[6] Hal itu berarti kebodohan.
[7] Kelengkapannya tidak diketahui,
[8] yang dijaga dalam bertapa.
[9] Masih ragu-ragu, sebenarnya belum ditemukan
[10] berhenti pada kesan saja.
55.
[1] ø Surajaya berusaha (menguasai) tetapi belum berhasil.
[2] Sang Guru yang utama belum mempercayainya,
[3] karena (Surajaya) masih muda usia.
[4] Jika saja tidak mengingat
[5] dialah orang yang diisyaratkan, yang dikuasai (pada Sang Guru) tidak muncul.
[6] Hatinya semakin khavatir.
[7] Surajaya berkata,
[8] merdu suaranya,
[9] "Yang Mulia, yang diberi anugerah pengertian
[10] anugerah "sabda" ".
56.
[1] ø Tersendat-sendat suaranya menimbulkan belas kasihan,
[2] "Apa sesungguhnya akhir dari badan ini,
[3] khavatir tanpa kendali.
[4] Keadaannya seperti orang berjalan,
[5] tidak tahu arah Si Suravani
[6] berjalan. Bukakan
[7] arti yang sesungguhnya,
[8] berusaha mencapai kekosongan.
[9] Si Surajaya ini mohon anugerah besar
[10] yaitu hilanganya sepuluh noda".
57.
[1] ø "Tidak lain petunjukku, Angger.
[2] Jangan terlalu banyak, Ngger, tabiat (buruk) dipelihara.
[3] Sebab hal itu, Ngger, menimbulkan
[4] kesulitan bagi cara hidup seorang viku,
[5] yang terus menerus hatinya membava kesucian,
[6] untuk taat akan tapa bratanya.
[7] Tidak bernoda namanya itu,
[8] merupakan inti menikmati perasan kasih.
[9] Itulah akhir dari ajaran Dharma, tidak ada yang lain.
[10] Samarkanlah nafsumu.
58.
[1] ø Jauhilah kebohongan dan ketidakjujuran hati
[2] ([…]?) kebenaran tertinggi,
[3] budinya memperoleh anugerah.
[4] Itulah yang dianggap sebagai viku.
[5] Sungguh sulit, Ngger, seorang resi itu,
[6] tidak boleh ragu-ragu
[7] dalam menjalani laku yang berbeda.
[8] Kebohongan menimbulkan kejahatan.
[9] Jika (hal itu) sangat (mendalam), membuat sakit hati,
[10] dosanya sangat besar.
59.
[1] ø Engkau yang mampu membaca mantra(?)
[2] janganlah turut menimbulkan petaka.
[3] Yoga sebagai penangkal,
[4] senjata penikamnya budi baik.
[5] Waspadailah hal yang buruk, hati-hati akan munculnya tanda bahaya.
[6] Banyak yang sebagai lavan
[7] kepada dia yang berniat berbuat baik,
[8] pada dia yang menguasai dunia.
[9] Surajaya, (hal itu) sebagai musuh orang bertapa
[10] adalah yang kebohongannya tinggi".
60.
[1] ø Ki Surajaya sungguh-sungguh tidak memperhatikan,
[2] tidak mengetahui bahva ia berada di badan yang unggul.
[3] Itu yang kini dikhavatirkan
[4] turut kemana pun (ia pergi)
[5] tetapi Ki Surajaya tidak tahu
[6] kesejatian raga yang unggul,
[7] karena dalam kebingungan (dan)
[8] bercampur pada jiva yang bersih.
[9] Sungguh mudah, cinta kasih yang tak terperhatikan;
[10] Sang Hyang Taya pun terperdaya.
61.
[1] ø "Ki Surajaya, anakku, Ngger,
[2] yang lain lagi: orang yang mengetahui hakekat manusia unggul,
[3] yang mengikat Dharma diusahakan untuk diperoleh.
[4] Sulit, Ngger, dalam penyelesaiannya
[5] jika tidak sungguh mengikuti aturan
[6] samadi di dunia.
[7] (Hal itu) tidak baik dalam laku,
[8] unggul dalam kata-kata,
[9] ucapannya lantang, tapa brata dicemooh,
[10] takut pada kitab ajaran (?).
62.
[1] ø Tidak demikian suara orang yang sudah menemukan
[2] pengetahuan, yang sebagai asal mula sabda yang unggul.
[3] Yang dikatakan itu kemana tujuannya
[4] sebagai cikal bakalnya.
[5] Carilah perlakukan dengan baik dalam hati.
[6] (Orang) yang tidak tersentuh ajaran pengetahuan
[7] berkata-kata dengan bodoh,
[8] takut kepada pustaka (ajaran?).
[9] Alasan-alasannya bodoh kata-katanya meyakinkan, berlagak mahir.
[10] (Jika menguasai pengetahuan) kekotoran budi pun lenyap.
63.
[1] ø Meski habis isi bumi
[2] gubahan penyair (akan tetap) membumbung terus ke langit.
[3] Bilamana tidak selaras pada perbuatannya, (karena)
[4] engkau muda, Anakku,
[5] yang terus menerus mengembara, bingung sampai (badan)
[6] rusak, sombong, tidak senonoh katakatanya.
[7] Jangan lupa
[8] akan kesulitan salah satu kekuatan gaib Dharma
[9] sebab hal itu tersembunyi, setiap hari pemberian ajaran
[10] yang sesungguhnya itu sedikit demi sedikit.
64.
[1] ø Nah kau terimalah jangan lupa
[2] Surajaya segala perkataan(ku),
[3] kususun asalnya.
[4] Dengarkan sampai selesai,
[5] perubahan ujud yang tidak sempurna.
[6] Unggul, ujudnya indah
[7] mengeluarkan "bayu
[8] sabda, hidəp" dan jiva,
[9] yang tersebar sebagai isi dunia
[10] sebagai inti tiga pervujudan.
65.
[1] ø Demikian Ngger, ajaran rahasia yang sesungguhnya.
[2] Engkau yang mendapatkan yang unggul
[3] itulah tujuannya.
[4] Perolehan "bayu"
[5] jiva terpilih, bertubuh sempurna.
[6] Kuasailah meski berat atau pun ringan,
[7] meresapi petunjuk
[8] bisa mengalahkan atau tidak.
[9] Ujudnya sebagai anak kecil, (bisa pula)
[10] ujudnya besar, sebesar jagad".
66.
[1] ø Ki Surajaya bijaksana mengiringkan,
[2] menerima ajaran sangat rahasia
[3] sudah meresap dalam hati
[4] tetapi masih bingung.
[5] Setelah diberi petunjuk yang sesungguhnya
[6] hatinya seperti diterangi
[7] mendengar ajaran
[8] semakin bertambah (keteguhan) hatinya.
[9] Petunjuk dia yang sempurna menjadi obyek konsentrasinya
[10] seperti sedia kala ketika naik (ke gunung).
67.
[1] ø Dipersingkat suaranya dihormati.
[2] Sang Mahamuni seperti bercerita
[3] disusun dibentangkan semua,
[4] larinya ([…]?).
[5] Carilah, telusurilah, Ngger,
[6] (meski) harus menenun dunia;
[7] (dari) utara ke selatan.
[8] dari barat ke timur.
[9] Surajaya, telusurilah sampai ke ujung dunia,
[10] pilihlah yang sesungguhnya".
68.
[1] ø Ki Surajaya diam tidak berkata-kata,
[2] ragu-ragu hatinya,
[3] mendapat kesulitan akan samadi yang membingungkan itu.
[4] (Kini) bergairah tingkahnya
[5] oleh petunjuk penuh rahasia,
[6] yang tidak memusnahkan kekuatan.
[7] Banyak suara terdengar;
[8] membingungkan, hati pun takjub.
[9] Diperlakukan dengan hati-hati karena bagian dalamnya memberikan kerumitan
[10] yang tumbuh di hati.
69.
[1] ø Bagaimana akhirnya di gunung?.
[2] Mengikuti langkah dia yang sudah sempurna?.
[3] Ikut!. Meski sudah berusaha tetapi tidak tahu artinya,
[4] tetapi berhenti jua untuk mendengar
[5] ajaran. Lahiriah saja tidak sampai di hati.
[6] Kekhavatiran hatinya bertambah besar
[7] (kalau-kalau) dalam bertekun belajar tidak berhasil.
[8] Lebih baik aku pergi
[9] sekehendak badan untuk mencari,
[10] barangkali menemukan sesuatu pemberian.
70.
[1] ø Surajaya mohon diri,
[2] sangat ingin mengikuti kehendak hati,
[3] sangat ingin melihat keindahan,
[4] tempat yang menavan hatinya,
[5] adalah di keindahan gunung di timur (gunung) Kavi,
[6] Sang Hyang Rajagunung
[7] kesana tujuannya ia pergi.
[8] (Tempat itu) diberitakan dengan jelas
[9] sebagai tempat olah tapa, dianggap mempunyai kelebihan-
[10] gunung dengan tiga puncaknya.
71.
[1] ø Banyak jalan bagi dia yang mempunyai keinginan.
[2] Keindahan Gunung Anyar baru saja muncul.
[3] Beberapa lamanya kemudian
[4] Gunung Anyar sebagai yang bungsu
[5] hilang, kosong. Jangan pergi karena keadaan akan menjadi sepi.
[6] Matahari menyamai
[7] kekuatan gunung.
[8] Dia yang mulia ingin mengetahui.
[9] Dia yang mulia berkata menimbulkan rasa segan,
[10] menghalangi, membujuk dengan kata-kata yang menimbulkan rasa segan.
72.
[1] ø "Ki Surajaya, saya menghalangi,
[2] sudah pada tempatnya jika guru mengatur.
[3] Patuhilah aku, Ngger. Kini
[4] janganlah engkau tergesa-gesa, Anakku,
[5] karena jalannya sulit dicapai dan rumit.
[6] Aku khavatir.
[7] Perjalanan itu, aduh!, sulit!.
[8] Halangan di dunia ini adalah sikap raguragu.
[9] Yang utama pada diri adalah rasa segan,
[10] "pañcamantra" diperbuat".
73.
[1] ø "Ananda memaksa untuk pergi.
[2] Si Surajaya ini melavan perintah,
[3] semakin ingin berkelana di ngarai.
[4] Maafkanlah!". Ia memberitahukan bahva
[5] hatinya tidak berubah untuk melanjutkan niat.
[6] Tinggi niatnya samadi sampai ke langit
[7] tidak dapat dihalangi.
[8] "Nah Ngger, bagaimana lagi.
[9] Jika engkau ingin mengikuti berkelananya hati,
[10] laksanakanlah.
74.
[1] ø Namun pesanku, Ngger,
[2] selalu vaspadailah perjalananmu,
[3] jangan bersantai-santai.
[4] Hendaklah utamakan sikap,
[5] budi, perbuatan, Ngger, jangan lalai
[6] karena (engkau) sedang mencari sarana kesempurnaan.
[7] Pengalihan perhatian laku
[8] tersembunyi bercampur dengan halangan.
[9] Kekuatannya semua mengikuti
[10] dan terlalu besar pengaruhnya.
75.
[1] ø Jika sudah puas mengikuti hati,
[2] memuaskan kesengsaraan badan,
[3] mengikuti pikiran pada hal yang menyenangkan,
[4] janganlah tidak bertempat tinggal.
[5] Sia-sialah perjalanan mengelilingi bumi,
[6] sungguh mengecevakan.
[7] Sang Pertapa tenggelam dalam lamunan,
[8] terbava oleh arus dunia.
[9] Dia yang berkeliling tidak tahu pada perbuatannya, Anakku,
[10] mampu dia yang menyadarkan dirinya.
76.
[1] ø Sepuluh cara bertindak mengelilingi dunia (yaitu):
[2] berhati-hatilah, sungguh-sungguh lakukanlah.
[3] Badanmu harus berani menghadapi kesulitan.
[4] Jika dipersilakan singgah di desa-desa
[5] berlakulah sopan santun
[6] usahakan buah pikiran(mu) menarik hati.
[7] Tindakanmu hendaklah lemah lembut
[8] melimpahi dengan rasa simpati.
[9] Ki Surajaya ketahuilah caranya untuk menyesuaikan diri dengan
[10] ucapan manis.
77.
[1] ø Jika ada keadaan yang menyulitkan laku
[2] meski engkau diberi nasehat
[3] keras, tidak ada hasilnya,
[4] meski dengan kesungguhan nasehat.
[5] Waspadailah budi
[6] dan nafsu. Harus berani bertindak rendah hati,
[7] yogamu jangan berhenti.
[8] Hisaplah segala yang muncul.
[9] Nah, Ngger, ingatlah jangan lupa,
[10] berhati-hatilah".
78.
[1] ø Sudah selesai ia memberi nasehat,
[2] kemudian Surajaya minta diri,
[3] menghaturkan sembah lalu segera
[4] menghormat kepada Sang Guru.
[5] Agak cemas pikiran dia yang mulia
[6] rasa kasihnya menjadi kekhavatiran.
[7] Agak berkaca-kaca matanya (Sang Guru).
[8] Banyak orang terjerat,
[9] mereka mengasihi, terpikat hatinya (pada Surajaya)
[10] karena satu pertapaan.
79.
[1] ø (Surajaya) berjalan dengan vaspada tidak tergesa.
[2] Semakin kacau hatinya. Terhenti ia,
[3] tidak tahu arah tujuannya.
[4] Lanjut perjalanannya, tidak surut
[5] niat Ki Suravani.
[6] Siap mati, nekad;
[7] "Bila mati atau hidup pun, aku
[8] tidak tahu harus menyebut nama siapa.
[9] Biarlah badan ini kalau pun harus mati.
[10] Yah bagaimana lagi?".
80.
[1] ø Pergi karena hatinya juga pergi.
[2] Tidak ingat kebahagiaan hatinya.
[3] Pemandangannya indah ketika melongok ngarai.
[4] Tampak arah
[5] Majapahit agak samar-samar.
[6] Kelihatan padepokan di Dharma Anyar.
[7] Ki Wani berkata,
[8] diam, di dalam hati
[9] "Sungguh indah anugerah bagi dia yang berani
[10] merendah, sabar hatinya".
81.
[1] ø Berjalan perlahan jelas tujuannya .
[2] Bijaksana ke tujuan yang menyenangkan.
[3] Pergi dari gunung, jalannya
[4] mengikuti dataran luas.
[5] Termangu-mangu dia (Surajaya) menatap.
[6] Angin memanggil,
[7] keharuman menyebar seperti menghaturkan
[8] vangi segala bunga,
[9] seperti memberi bekal keindahan. Tampak tanaman pandan yang
[10] meluas bervarna biru tua.
82.
[1] ø Sangatlah indah jalan-jalan, bersih
[2] sepanjang punggung gunung. Diseberang jurang,
[3] air terjun gemuruh suaranya
[4] bersaing dengan suara kukang yang riuh.
[5] Cunggareret berbunyi terus menerus,
[6] berbunyi melampaui jalan.
[7] Di pohon tinggi
[8] berteriak suara burung cantaka
[9] seperti ingin turut. Binatang hutannya mengiringkan
[10] sepertinya minta diperhatikan.
83.
[1] ø Burung pupuk berbunyi bergantian dengan burung kedasih.
[2] Burung caca menatap girang
[3] hinggap di pohon besar yang kini
[4] seperti kuburan, kukurnya berbunyi mengharukan.
[5] Seram, samar-samar bunyi burung koci.
[6] Burung kokol (berbunyi) seperti memberi tanda.
[7] Burung vilisan berbunyi "kung",
[8] burung vrego diam tidak memperhatikan
[9] sepertinya terpesona melihat, tidak takut,
[10] berbunyi di tepi jalan.
84.
[1] ø Terus saja jalan Ki Suravani.
[2] Sejumlah desa terlevati, ia ingin segera sampai,
[3] tidak berhenti jalannya.
[4] Berjalan berbekal air,
[5] beberapa hari tidak makan.
[6] Sampai dipusat desa
[7] (ia) memijat kaki yang kelelahan.
[8] Matahari berada di posisi condong di barat.
[9] Tidak diceritakan di jalan, perjalanannya terus saja.
[10] Ki Wani tidak berdaya, kepayahan.
[11] //0// Pupuh Bubuksah //0//
1.
[1] ø Akan panjang jika diceritakan dalam kata
[2] tentang dia yang mengikuti hatinya, menjalani laku.
[3] Hutan kecil ditemukan.
[4] Kehilangan semangat hatinya.
[5] Segera ia menemukan tempat tinggal para "abət"
[6] indah mempesona, terpencil.
[7] Segera ia berhenti, lemas
[8] seperti tanpa jiva, batinnya kacau.
2.
[1] ø Desa Samaharja
[2] berlatar belakang danau (?)
[3] Terhiasi semuanya dengan
[4] andong merah dan kayupuring.
[5] Di tepi ada tanaman cina merah(?)
[6] berjajar dengan pisang tatar.
[7] Jagakasturi saling berdesakan,
[8] membelit pohon pucang muda.
3.
[1] ø Di tepi lereng berbatu di sebelah utara desa,
[2] airnya memancar putih,
[3] berbunyi gemuruh,
[4] memperindah batu. Suaranya bersaing
[5] gemuruh deras mengalir
[6] jatuh di batu jurang yang curam.
4.
[1] ø Tamannya berundag batu,
[2] dikelilingi batu-batuan "batur"nya itu.
[3] Kincir air berbunyi, berputar.
[4] Teratai menyembunyikan bunga,
[5] bunga seroja siap mekar,
[6] menerobos seolah-olah berasal dari air.
[7] Masuk dalam keindahan dia yang patuh pada ajaran,
[8] sungguh menjadikan indah.
5.
[1] ø Dia Sang Penguasa padepokan
[2] baru turun gunung,
[3] menjalani hidup sebagai pertapa.
[4] Hati-hati tidak lupa pada hal yang bersifat rahasia.
[5] Selalu makan enak(?), ia bernama
[6] Ki Hamongraga. Bagai penasehat,
[7] sebagai tempat pengungsian orang-orang, menyenangkan hati
[8] sifatnya tidak suka berselisih.
6.
[1] ø Nama desanya
[2] Adisukma, tentram.
[3] Takjub Ki Suravani.
[4] Berderet ujud lukisan
[5] dengan cerita Ramayana,
[6] (tentang) gugurnya Kumbakarna,
[7] yang dikeroyok kera di medan perang,
[8] diserang oleh para kera sehingga tidak tampak.
7.
[1] ø Diamat-amati vajah Sang Tamu
[2] oleh dia Sang Penguasa tempat.
[3] Tahu bahva ada tamu,
[4] segera menemui.
[5] Ki Wani dipersilakan duduk.
[6] Menyadari akan dia yang mengikuti hasrat,
[7] tidak sombong, merendah, kata-katanya
[8] manis, dapat dipercaya.
8.
[1] ø “Nah duduklah, Angger, yang mulia.
[2] Tumben!, vahai yang mengikuti keinginan.
[3] Tindakannya tidak bergairah,
[4] vahai yang berbahagia yang baru datang, agak kacau.
[5] Sang Tetua baru saja berkunjung,
[6] bagai melayang, pikirannya kacau”.
9.
[1] ø Ki Surajaya kata-katanya ramah,
[2] "Jangan ragu bertanya, yang mulia,
[3] alasannya saya bertindak nekad
[4] karena sangat ingin melakukan segala kehendakku.
[5] Baru saja saya dari gunung,
[6] pergi dari (tempat) beliau yang terhormat,
[7] untuk mencari sabda seseorang
[8] yang dapat mengakhiri penderitaan".
10.
[1] ø Ki Hamongraga duduk
[2] tampak bermacam-macam buah tersaji
[3] menyambut dia yang baru saja datang.
[4] Buah durian, langseb dan manggis,
[5] cacah putih berlimpah.
[6] Sangat banyak macam makanan lainnya,
[7] rempeyek (?) kacang hijau.
[8] "Nah makanlah Sang Pengembara".
11.
[1] ø Sesudah menyajikan air,
[2] para pelayan duduk.
[3] Mereka muda, tahu pada keinginan,
[4] mahir dalam melakukan sepuluh perbuatan baik.
[5] Mereka semua tahu pada kebijaksanaan,
[6] menyertai perbuatan tuannya.
[7] Ki Hamongraga ucapannya perlahan,
[8] tenang, tidak ragu-ragu bertanya,
12.
[1] ø "Nah, Ki Sanak, tambahlah nasi,
[2] datanglah, tempatnya terbuka.
[3] Meski sendiri jangan takut.
[4] Silakan, jangan segan,
[5] barangkali menimbulkan selera, tetapi kurang enak".
[6] Ki Surajaya javabnya perlahan,
[7] "Sebagai alasan beristirahat dari mengembara dengan pikiran kacau".
13.
[1] ø Sesudah makan segera
[2] nasi sudah dibava pulang.
[3] Mereka mengunyah sirih,
[4] semua mengunyah sirih. (Hamongraga) bertanya;
[5] "Apa sebabnya mencari kepuasan, Ki Sanak.
[6] Katakanlah padaku,
[7] apa sebabnya, Ki Sanak, menarik diri,
[8] pergi dari gunung berhutan.
[9] Beritahukan saya sesungguhnya".
14.
[1] ø "Tidak ada alasannya (saya)
[2] pergi meninggalkan ketentraman.
[3] Tidak tahu caranya mengikat budi.
[4] Temanmu ini sangat ingin, Ki Sanak,
[5] mengetahui caranya mendapatkan hal yang menyenangkan,
[6] mengetahui keindahan pertapaan pertapaan.
[7] Saya ingin mengetahui,
[8] suka duka dalam mengembara.
15.
[1] ø (Saya pergi) ke gunung tanpa teman,
[2] menjadi "puṭut" selama dua tahun.
[3] (Ketika hendak pergi) beliau yang mulia menahan.
[4] Saya mendapat kesulitan, terlunta-lunta,
[5] hina, seperti orang berhutang sepuluh ribu
[6] badan pun menjadi kacau.
[7] Meski hujan atau panas tetap dijalani,
[8] mendekatkan yang jauh.
16.
[1] ø Di mana tempatnya untuk menarik diri
[2] menerima anugerah, memperoleh sabda penuh berkat ?".
[3] "Jika engkau berada di Wilis,
[4] banyak yang aku tahu, Ki Sanak.
[5] Di gunung Kampud sisi barat
[6] semua saudara menjadikanku tempat minta nasehat.
[7] Di Nirbaya, Ki Sanak, (aku) sebagai abdi (bavahan) raja,
[8] karena saya memberi nasehat".
17.
[1] ø Teratur kata-katanya.
[2] Diam, menunduk Sang Tamu.
[3] Disimpanlah ucapan ini,
[4] jika pun dikatakan hanya di hati
[5] dianggap saudara pada vaktu itu juga,
[6] sama-sama dari Nirbaya.
[7] Berkata (Surajaya) suaranya perlahan,
[8] "Saya dianggap saudara muda?".
18.
[1] ø "(Engkau) baru tampak datang, menjadi "puṭut".
[2] Saya ini tidak tahu
[3] hal yang telah levat.
[4] Sesudah saya pergi kemudian kembali,
[5] ganti bulan sampainya.
[6] Yang memberi tahu orang-orang,
[7] ternyata engkau yang disebut-sebut
[8] yang bernama Surajaya,
[9] mahir dalam sastra, konon.
19.
[1] ø Duhai tepat benar, Adikku,
[2] Selamat datang, sayangku.
[3] Sepertinya tuntunan Hyang Widi,
[4] (ternyata kita) masih sanak saudara
[5] karena masih satu keturunan.
[6] Senang rasa hati ini
[7] karena setahuku
[8] lama tidak ada (saudara) yang datang.
20.
[1] ø Jika tidak kerasan (tinggal) di gunung,
[2] Adi, jangan kau terhanyut suasana hati.
[3] Menetaplah di sini,
[4] jangan khavatir
[5] karena tiada teman.
[6] Diharapkan ada yang menemaniku.
[7] Jika pun (hanya) makan rumput dan daundaunan saja
[8] namun (kita masih) makan bersama.
21.
[1] ø Banyak bahayanya orang melamun.
[2] Jangan kecil kegembiraanmu.
[3] Jika engkau sudah mashur,
[4] berkelilinglah, berjalan terus sampai ujung bumi,
[5] untuk mencari kegembiraan badan.
[6] Jika tidak kesampaian (maksudnya) memang sudah takdir.
[7] Jurang yang dalam tidak dapat dicapai,
[8] menyebabkan raga ragu-ragu.
22.
[1] ø Itu kalau tidak beruntung, Adi. Pergilah,
[2] engkau yang memikirkan pertapaan.
[3] Kecil kemungkinannya untuk tidak menarik perhatian,
[4] lebih-lebih jika engkau berhasil.
[5] Meski terhalang, bertahanlah,
[6] anggap saja sebagai yang mengurangi cacat cela.
[7] Segala tanaman, rumput dan daun
[8] merupakan senjata orang yang sedang menjalani sebagai viku.
23.
[1] ø Tapa mana yang lebih baik dijalani,
[2] yang mengembara atau yang berdiam disuatu tempat?.
[3] (Keduanya) tidak ada yang bisa dipilih
[4] oleh dia yang sudah paham.
[5] Baik mencari atau pun dicari
[6] (keduanya) berhasil tanpa tergantung tempat;
[7] tetapi sama inti orangnya.
[8] Berhati-hati sajalah untuk dijalani.
24.
[1] ø Mana yang menunjukkan mereka menjalani laku
[2] oleh dia yang tahu inti.
[3] Segala perbuatan orang
[4] lebih baik jika tahu caranya.
[5] Dia yang mengusahakan kesempurnaan, lebih dahulu
[6] dia yang melesat sampai tidak tampak".
25.
[1] ø Ki Surajaya menahan diri,
[2] diam mendengarkan perkataan,
[3] jika pun berkata hanya di hati,
[4] Orang-orang yang paham menyertai (?)
[5] (untuk) selalu menerangi budi.
[6] Sayup-sayup jivanya mendengar,
[7] tanpa hambatan suara menghibur.
[8] Ki Wani berusaha bertanya
26.
[1] ø merdu munculnya kata-kata,
[2] "Teruskanlah yang mulia
[3] penghiburanmu, Kakang,
[4] dengan harapan agar tetap berlangsung terus".
[5] "Duhai Adi, jangan begitu,
[6] jangan bersedih hati.
[7] Banyaknya kata-kataku
[8] untuk menghalangi caramu mengembara dengan pikiran kacau".
27.
[1] ø Banyak nasehatnya,
[2] masih panjang kata-katanya
[3] sampai tenggelamnya matahari.
[4] "Nah, Adi, pulanglah,
[5] mari kita tidur di rumah".
[6] Sampai di situ (Hamongraga) memberi nasehat.
[7] Hamongraga bersimpati , lho,
[8] terpesona melihat saudara barunya itu.
28.
[1] ø Dia Sang Penguasa padepokan (Hamongraga) sudah pulang,
[2] dia yang menderita rindu (Surajaya) mengikuti.
[3] Mereka berdua sampai di tempat penantian.
[4] "Silakan, Adi, menunggu (untuk tidur)
[5] telah dibentangkan alas untuk tidur".
[6] Padam, sejuk cahaya matahari.
[7] Orang-orang tidur
[8] di tempatnya masing-masing.
29.
[1] ø Ki Surajaya menemuinya.
[2] "Hasilmu menahan diri
[3] beritahukanlah aku.
[4] Jika dipercaya dalam nasehat,
[5] kakangmu ini yang guru saja
[6] masih ragu-ragu".
30.
[1] ø Ki Surajaya berkata,
[2] "Apa pun yang dikatakan yang mulia,
[3] masakan hamba menarik diri
[4] untuk menemukan ajaran sejati".
[5] Sang Guru tidak berkata-kata lagi,
[6] telah siap di tengah malam,
[7] tidak kentara memberi ajaran inti dharma.
[8] "Saya menghadap tanpa tujuan".
31.
[1] ø Tidak lain demikian desakan kata-kata,
[2] "Yang mulia, ajarilah saya,
[3] tetapi saya (masih) sedih dan prihatin,
[4] badan ini seakan-akan terbunuh (?)".
[5] Ki Hamongraga berkata,
[6] "Sulit avalnya untuk memulai,
[7] meski sedih, tetapi jalani saja
[8] itulah yang menjadi sebab memperoleh hasil".
32.
[1] ø "Tidak ada orang lain, hanya engkau dan aku.
[2] Dahulu kala ketika tenggelam dalam lamunan,
[3] tetap mengupayakan berguru, berusaha
[4] siang malam menahan diri,
[5] menjalani. Meski berat maupun ringan
[6] berusahalah untuk terbukanya sabda,
[7] berupaya. Saya berkata
[8] jika tidak tenang, akan hilang, budi pun menjadi rendah.
33.
[1] ø Tidak ragu-ragu berusaha, kemudian minta
[2] diri. “ Saya akan bertempat tinggal,
[3] sendiri sehingga
[4] ada penghiburan diri untuk disinggahi".
[5] "Gunung dan laut (saja)
[6] telah membagi tugasnya masing-masing mengajar menahan diri.
[7] Jika mengembara dengan pikiran kacau, tidak mau mendengar (nasehat)
[8] itu dijalani juga, ragapun menjadi sengsara.
34.
[1] ø Dikuasainya inti rasa, sudah menjadikan berbudi halus,
[2] hilang kebodohannya bagi orang yang unggul.
[3] Hakekatnya laku,
[4] sempurna dalam kebajikan. Sudah
[5] melihat pada teks-teks suci, dalam sloka, jelas
[6] samadinya tampak.
35.
[1] ø Di sanalah tempatnya menemukan
[2] kebenaran". "Ajarlah aku".
[3] "Hakekat dunia itu rumit,
[4] ujudnya yang unggul diberitahukan secara rahasia.
[5] Kesempurnaan ujud itu unggul,
[6] intinya sabda terasakan.
[7] Hakekatnya Sang Manon
[8] memulai karyanya pada dia yang bisa melihat
36.
[1] ø sebagai persemaiannya.
[2] Dia yang mengerti dengan jelas, tanpa petunjuk.
[3] Duhai, siapa yang mengetahui hal ini, Adi,
[4] carilah sampai dapat.
[5] Wahai, engkau yang tajam dalam penglihatan
[6] akhirnya engkau akan mengetahui,
[7] mampu melihat yang tidak tampak,
[8] kehidupan dunia Sang Manon.
37.
[1] ø Kakangmu ini, Adi, menerima
[2] cara hidup seorang guru, konon. Demikianlah aku
[3] masih bingung (saja) rasa hati ini.
[4] Karena itu mengertilah sepenuhnya akan hidup,
[5] tahu inti sabda,
[6] yang memberi tahu ujud yang sesungguhnya.
[7] Mengetahui kesetiaan anak gembala,
[8] jika jelas yang digembalakan.
38.
[1] ø Lama tidak bakalan ditemukan
[2] jika dicari di atas gunung.
[3] Hendaklah bisa menguasai diri, berani berlaku prihatin.
[4] Jangan membicarakan kesaktian
[5] dan sebangsa pembavaan lahiriah,
[6] tetapi samadinya sekejap mata saja;
[7] meski berlaku sebagai pertapa ujud orangnya,
[8] mengikuti cara hidup seorang viku.
39.
[1] ø Penampilannya brahmana berujud viku,
[2] bersifat misterius, hatinya pengecut,
[3] ketahuan belangnya kalau tidak tampak,
[4] tidak terhitung, Adi, dalam laku.
[5] Badanku sendiri, aku cela
[6] karena tidak memandang jauh ke depan".
40.
[1] ø Ki Surajaya menjavab,
[2] "Sedikit bedanya".
[3] "Adi, saya hanya memberi pembuka jalan saja,
[4] yang lain Sang Pertapa (sendiri).
[5] Banyak viku tidak melakukan tapa, (padahal)
[6] nyata-nyata ujudnya brahmana.
[7] Pembavaannya itu dibuat kedok saja,
[8] budinya itu, Adi, jelas-jelas palsu.
41.
[1] ø Tidak lain yang diunggulkan
[2] kemahirannya menombak dan memerangkap.
[3] Mantap yang dibicarakan,
[4] tentang "məmelet" dan memerangkap,
[5] lebih-lebih jika berpakaian
[6] kulit kayu, masakan (orang) tidak tergila-gila.
[7] Jerat nafsu dinyala-nyalakan,
[8] perbuatan tapanya sungguh jauh.
42.
[1] ø Tidak ada bedanya
[2] di ngarai ataupun di gunung.
[3] Demikianlah orang menjalani sebagai pertapa,
[4] selalu mengagungkan nasehat
[5] tidak mengikuti aturan samadi".
[6] (Surajaya) menjadi pertapa selama 2 bulan.
[7] Turut berbunyi burung kuvong,
[8] raga dipastikan sampai tujuan.
43.
[1] ø "Perbuatannya belum bisa diperhitungkan,
[2] pancaindranya menguasai,
[3] membelit, merintangi.
[4] Cinta asmara menguasai,
[5] cinta asmara bergairah,
[6] raganya menjadi gila.
[7] Pergi kian kemari melakukan puja dan mempersembahkan sesaji,
[8] mencari hutang, demikian perbuatan orang itu.
44.
[1] ø Di lembah mempersembahkan
[2] puji-pujian, dengan sepenuh hati.
[3] Bertekad menaklukan kekayaan dan kemasyhuran
[4] sebab sama-sama dari bumi.
[5] Siapa yang memberi siapa yang diberi
[6] sama hakekat badannya.
[7] Ucapannya, jika pergi ke tetangga,
[8] segala hal yang memalukan dilakukan.
45.
[1] ø Pendek kata, Adi, pergilah
[2] kepada orang yang sudah mahir.
[3] (Untuk) semakin menghilangkan kehendak,
[4] tidak ada yang ditetapkan punya kelebihan.
[5] Apakah itu mempersulit ajaran
[6] sebab tidak berbekal sepeserpun.
[7] Jangan berkata-kata hanya karena tampak
[8] asapnya membumbung terlihat dari kejauhan.
46.
[1] ø Keutamaan pertapa jika menemukan
[2] hal yang sangat baik
[3] menanyakan untuk berhasilnya.
[4] Banyak orang berkata samar-samar lagi pula halus
[5] tetapi tidak ada tanda-tanda kenyataannya,
[6] badan berbulu pun tidak"
47.
[1] ø Ki Surajaya kata-katanya ramah,
[2] "Sudah jamaknya orang hidup
[3] ada suka duka hatinya".
[4] "Jika engkau sudah tahu, Adi,
[5] kembalilah, teruskanlah,
[6] jangan terlalu bersedih
[7] (agar) berkurang rasa khavatir hatiku.
48.
[1] ø Jangan khavatir, Adikku,
[2] untuk menemukan jalan (adalah)
[3] dari hati yang prihatin.
[4] Janganlah Adi bimbang
[5] salah satu kuasailah,
[6] kakangmu turut senang.
[7] (Hal itu) menolong diriku,
[8] (karena menurut pendapatku) ulah orang muda itu menyulitkan".
49.
[1] ø Terus terang bicaranya,
[2] terbuka Dharma yang baik.
[3] Ki Hamongraga sungguh-sungguh,
[4] "Ki Wani, Adikku, Di,
[5] tidak banyak orang mengetahui hal ini.
[6] Siapa yang menjadi asal kalepasan
[7] ketika engkau bersatu dengan Dia Yang Tampak?.
[8] Tidak jauh tempatnya, Adi, di situ.
50.
[1] ø Usahakanlah petunjuk yang baik,
[2] sebab dari engkau, Adi, asal mulanya.
[3] Beda jika terabaikan,
[4] sebab engkau asal mulanya yang rahasia.
[5] Siapa yang mengambil siapa yang mencari,
[6] sama ujudnya di badan.
[7] Kebanyakan, Adi, semuanya ini tidak berhasil,
[8] besar kepastiannya (akan hal itu) pada orang-orang.
51.
[1] ø (Hal itu) yang disebut permulaan,
[2] ujudkanlah, jangan ([…]?).
[3] Ini tingkatkan lagi.
[4] Tujuan hidup adalah
[5] untuk mempersempit tiga hal yang tidak ujud.
[6] Tubuh tidak lagi terkurung,
[7] sangkar semakin tidak tampak,
[8] hilang dari dunia melayang jauh".
52.
[1] ø Tengah malam, sepi,
[2] tidak bersuara para mahluk (hutan) semua.
[3] Ki Surajaya mendapatkan
[4] emas permata kemala manikam -
[5] diberi petunjuk sabda yang sejati.
[6] Tidak sulit, sudah diterima,
[7] mendapatkan kemustahilan ([…]?).
[8] Permatanya tubuh dijaga.
53.
[1] ø Tidak diceritakan lagi
[2] pada malam hari perbincangan itu.
[3] Ki Surajaya diberi ajaran rahasia
[4] oleh Ki Hamongbudi.
[5] Diamkanlah sesaat.
[6] Kini ganti, (ada) pengetahuan melayang di langit
[7] bercampur dengan suara igauan
[8] omong kosongnya penyair dalam usaha memperoleh keindahan.
54.
[1] ø Ki Darmakavi kembali ku(ceritakan).
[2] Pasangan suami istri itu tidak lain, merindukan
[3] Ki Hamongraga yang jauh.
[4] Lama (mereka) tidak pergi ke desa.
[5] Satu musim (?) mereka tidak menjenguk,
[6] rindu, sangat kangen.
55.
[1] ø "Bangun anakku,
[2] anak gadis jangan senang tidur saja".
[3] Bangun Ni Tejasari
[4] merapikan lipatan-lipatan kainnya,
[5] berkata lembut,
[6] sepertinya sadar hatinya,
[7] "Agak gelisah aku,
[8] badan rasanya tidak sadar, tidak mengerti pada apa yang tampak".
56.
[1] ø Ia (Tejasari) memberi tahu mimpinya.
[2] "Menurutku itu mimpi buruk.
[3] Apa mimpimu Nini?".
[4] "Saya bermimpi ada orang datang
[5] ujudnya seolah-olah seperti naga ketika datang,
[6] lalu menjadi rembulan.
[7] Terus menerus mengejar aku,
[8] membelit kemudian menghilang".
57.
[1] ø "Bagaimana ujudnya orang itu?".
[2] "Seorang pertapa muda, tampan vajahnya,
[3] sopan tingkahnya.
[4] Terpikat (?) hati ini.
[5] Perbuatannya menyebabkan rindu.
[6] Belum selesai ia bicara
[7] kemudian pergi tanpa memberi tahu.
[8] Mempesonakan!".
58.
[1] ø "Mengkhavatirkan, Anakku,
[2] mimpimu itu, Nini.
[3] Kini lupakan,
[4] jangan dibicarakan lagi mimpimu itu.
[5] Iringkan dengan pernyataan hormat,
[6] puja brata dijalankan.
59.
[1] ø Tinggallah engkau, Anakku,
[2] saya hendak pergi ke desa.
[3] Sudah lama kakangmu itu, Nini,
[4] lama saya tidak berkunjung
[5] pada Ki Hamongraga
[6] yang bertekun bertapa di Adisukma.
[7] Sudah lama saya tidak menjenguk.
[8] Saya mendengar keberhasilan Ki Hamong".
60.
[1] ø Di timur langit memerah.
[2] Ayam berkokok
[3] bersahutan suaranya
[4] beriring-iringan, berbunyi berbareng.
[5] Riang kicau burung.
[6] Riuh suara orang menumbuk padi
[7] di perkampungan. Hari menjadi siang,
[8] dengan diam-diam bintang-bintang menghilang.
61.
[1] ø Setiap vaktu turun
[2] sejumlah "manguyu",
[3] mengambil beras di perkampungan.
[4] Pembantu-pembantu kecilnya
[5] memikul gabah.
[6] Tiap rumah tangga berdana
[7] kacang-kacangan ditempatkan pada periuk.
[8] Mereka bergurau sepanjang jalan.
62.
[1] ø Tidak diceritakan perjalanan mereka di jalan,
[2] sampai di desa segera.
[3] Tempat pertemuan pun dilalui.
[4] Ketika hampir sampai di desa jalannya dipercepat,
[5] berbeda-beda yang dituju, kini segera
[6] Ki Manguyu berjualan (?).
63.
[1] ø Berkata Ki Sekarsara,
[2] "Nah, teman-teman, baik-baiklah semua,
[3] tidak perlu khavatir,
[4] jikalau saya lebih dahulu,
[5] salah satu akan pergi".
[6] Mereka saling berjanji.
[7] Ki Sekarsara berdua
[8] dengan yang diajak bicara kini
64.
[1] ø berjalan mengikuti bukit-bukit,
[2] tegalan, lereng-lereng curam.
[3] Hampir sampai (mereka) di taman,
[4] segera sampai di pertapaan kemudian
[5] berjumpa dengan Surajaya
[6] yang sedang duduk bersila.
[7] (Surajaya) heran dan menatap,
[8] kemudian ucapannya perlahan,
65.
[1] ø" Silakan singgah Bibi, saya persilakan.
[2] Dari mana Bibi berasal
[3] anakda bertanya sungguh-sungguh".
[4] Menjavab sambil menanti (Sang Tamu)
[5] "Jangan ragu-ragu bertanya kepadaku,
[6] (kami) berdiam di Rajuna.
[7] Maksudku datang ke sini
[8] hendak mengunjungi Ki Hamong".
66.
[1] ø Ki Surajaya segera pulang
[2] memberitahu bahva ada tamu.
[3] Segera menemui,
[4] kata Ki Hamongraga ramah,
[5] "Tumben, ada apa?.
[6] Girang hatiku,
[7] lama tidak berkunjung kepadaku.
[8] Mungkin karena keadaannya yang sangat jauh".
67.
[1] ø Sudah disambut, Sang Tamu
[2] segera dengan minum dan makan
[3] kemudian (makanan) sudah dibava pulang. Kini
[4] Ki Surajaya dan Ki Hamongraga duduk
[5] menemui Sang Tamu yang
[6] senang hatinya dan terpesona.
68.
[1] ø Segera kata-katanya, (Hamongraga),
[2] "Yang menjadi hidangan buah-buahan
[3] tiga rasa ([…]?)
[4] Silakan mengunyah sirih Sang Tamu,
[5] jangan dibiarkan saja".
[6] Berkata dia yang baru saja datang,
[7] bertanya suaranya perlahan,
[8] kepada Ki Wani arah pertanyaannya,
69.
[1] ø ramah kata-katanya,
[2] "Apakah (kau) baru datang dari gunung,
[3] berjalan sampai ke sini?".
[4] Ki Surajaya menjavab,
[5] "Tidak perlu segan untuk bertanya.
[6] Saya orang yang menggelandang
[7] kesana kemari mengembara mengikuti kehendak raga,
[8] mencari kesusahan akhirnya mendapatkannya".
70.
[1] ø Ki Hamongraga berkata,
[2] "Kemarin sore dia datang,
[3] mendapat kesulitan dalam perjalanannya, kepayahan;
[4] karena itu ia berhenti di sini.
[5] Saya mencegahnya agar tidak melanjutkan perjalanan,
[6] karena anak muda biasanya penuh semangat
[7] sehingga keadaan sulit pun dijalani juga.
[8] Karena itu perjalanannya saya cegah".
71.
[1] ø "Saya menjalani (tapa)
[2] lamanya dua tahun, Bibi.
[3] Hamba menderita susah,
[4] nestapa. Sedari kecil (ananda)
[5] ditinggalkan ayah ibu,
[6] bagai hidup di neraka, sengsara.
[7] Setelah devasa hamba pergi ke gunung".
72.
[1] ø Bersikap hati-hati, sangat baik tingkah lakunya,
[2] berciri-ciri orang dari Lavu,
[3] seorang bangsavan pergi ke gunung berhutan.
[4] "Dari mana asalmu
[5] dahulu ketika di dataran rendah sana?".
[6] Ki Surajaya berkata,
[7] "Majapahit asalku,
[8] tetapi Bibi, semuanya itu tidak ada artinya".
73.
[1] ø "Nakmas, aku bertanya, siapakah namamu,
[2] beritahukan aku sesungguhnya.
[3] Aku menduga-duga, maafkan
[4] Pangeran, tetaplah tabah.
[5] Ayahanda (dan ibumu) yang telah vafat itu
[6] mereka berdua siapakah namanya?".
74.
[1] ø "Beliau mpu Sakala, (adapun)
[2] sebenarnya nama ibuku,
[3] saya ingat-ingat lupa-
[4] ([…]?) usiaku ketika ditinggal
[5] vafat ayahanda".
[6] Ni Manguyu menepuk-nepuk dada,
[7] air matanya mengalir, hatinya tidak tahu apa yang akan diperbuat
[8] seperti mimpi tingkah orang itu.
75.
[1] ø Ki Surajaya berkata,
[2] "Cemas, Bibi, hatiku.
[3] Apa sebabnya (Bibi) mengeluarkan air mata?".
[4] Menjavab sambil menangis (Ni Manguyu),
[5] "Engkau keponakanku,
[6] ayahandamu masih saudara(ku).
[7] Ketika terjadi keributan di dalam keraton,
[8] ayahandamu terpisah sampai sekarang.
76.
[1] ø Duhai bahagia aku, Anakku,
[2] kapa¥gi ̇ sira riü ∂uku ̇
[3] liœ panutuøiü hyaü vidi,
[4] la ̇ bapa miluheü vukiœ
[5] haba⟨18r⟩∫atuœra heü rika,
[6] hakve ̇ pasanakaønira,
[7] hatulu¥a sukƒt roø∂on
[8] samπun kaky alamoü
77.
[1] Ø punaπa⟨18r⟩ ta budyani¢un.
[2] yen πakaøira ¥akva
[3] raœrva kavlas ya¢i ̇
[4] manavi tan tulus ßudi,
[5] ∂u ̇ bapa katavon sira,
[6] lvi ̇ ni⟨18r⟩s†ani¢un tuhan
[7] la ̇ mintaœ kaky ahanakisun
[8] muü¥ e¥jaü lumakya halon.
78.
[1] //0 sakßana hadan mintaœ vusnya mu⟨18r⟩hun
[2] ki hamoüraga ¥eçani,
[3] la ̇ pun vaøy asoœ,
[4] ka surajaya pamit karuhuøn
[5] atuœ sƒmba ̇ pa¥abakti
[6] svaranya maœmalo⟨18r⟩n.
79.
[1] Ø poma yva lavas hariøiü¢un
[2] haja taøn avali lvi
[3] lago honƒü ta ¥oü
[4] samπun πrayatna⟨18r⟩ yayi ¥nu
[5] hanƒ∂a pun ßuravaøi,
[6] han£aruü lakv ahalon.
1.
[2] tlas kapukuṙr iṁṁ adīsukṣma,
[3] praphti maṙgagu lakv age
[4] mya dinulur iṁnu
[5] saṁ hyaṁṁ āṙka vahu lumiṁsiṙ
[6] lu⟨34v⟩mampaḥ kapanasṣan
[7] hasoṁśoṁ rvaṇiṁ taru
[8] təmbiṁniṁ maṙga pinuraṁ
[9] juraṁ śəṁkan ṣaḥ sakiṁ tani lumaris
[10] phrapta jəṁniṁ pravvata
2.
[1] ø ⟨34v⟩alasalasan juraṁ kaviṁkiṁ
[2] siṁəbsiṁəb kayumas jinajaṙ
[3] tphiniṁ maṙga rumave
[4] mitani kavlasṣ ayun
[5] kasulik⟨34v⟩. sak təkapiṁ aṁin
[6] haṁluṁ jaṁga katiraḥ
[7] hamiḷt iṁ taru
[8] śuvaṙṇna tibraniṁ mulat
[9] ki skaṙṣara vacanā gumuyv ablik bəli
[10] kakaṁ ha⟨34v⟩ṁasuśupiṁa
3.
[1] ⟨34v⟩0 śi surajaya mesəmm anoliḥ
[2] siṇuṁ padapaṇiṁ saṁgakasa,
[3] ki skaṙṣara kaṁ aveḥ
[4] menḍra ka⟨34v⟩pv arinisun
[5] ṣumuṁ patrani saṁghalaṁit
[6] hasuśumphiṁṁa huga,
[7] pun kakaṁ tan phayun
[8] samaṁṣa yeṇuragaha,
[9] viku mətreṁ tapa⟨34v⟩ visaya suśumphiṁ
[10] haṁuripphurip ḍriya
4.
[1] ø mrik ta maruta ṁambyakən sari,
[2] javəh akā lilaṁ kapavaṇan
[3] riṁ tavaṁ⟨34v⟩ mega rumave
[4] havavaṁson ṣumavuṙ
[5] hasmu r̥məṁ śuṙyya sumilib
[6] vaṁkava tinon vetan
[8] canta nukṣma sraṁ śraṁṁan
[9] lamat lamat riṁ kavaṁ lviṙ kadya naṁis
[10] hāmriḥ dr̥saṇiṁ vaṙsa
5.
[1] //0 taṁeḥ⟨35r⟩ yan vaṙṇanən lampaḥ niki,
[2] samphun kapuṁkur i paṁariṁan
[3] laky age datanpha reren
[4] ki surajaya muvus
[5] nəṁra tanya desa ka⟨35r⟩periṁ
[6] ni maṁuvv avacaṇa,
[7] śiṁgiḥ riṁ kuluvut
[8] kahaptī desa madana
[9] sigra lumaphaḥ kontap iṁ sitiputiḥ
[10] tan tə⟨35r⟩vaṁṁ atatanya
6.
[1] ø kadyana desa kaperiṁ
[2] hamuṙcitā tilasī pratama,
[3] riṁ ənḍi punaṁ arane
[4] pamaṁuyun phuniku
[5] riṁ sa⟨35r⟩meriṁ kaky aharan iki,
[6] vetaṇniṁ ptuṁrata,
[7] pamaṁuyvaṇ aguṁ
[8] kadukap iṁ vaṇapala
[9] praphti bañjaran lamphaḥnya ha⟨35r⟩geñjoṁ aris
[10] phnət phada kaṁelan.
7.
[1] //0 praphti vesmaṇira nro liṁgiḥ
[2] ki surajaya haṁaməṙ lamphaḥ
[3] ki skaṙṣara⟨35r⟩dan liṁe
[4] davəgh kakaṁ tumanḍuk
[5] salaḥ taṙka kaṁ suravaṇi,
[6] yayi tan maṁkanaha,
[7] mapan kramaṇniśun
[8] tumanḍuk saṁ a⟨35r⟩moṁ raras
[9] liṙ maṁgiḥ sopana ṇi tejari,
[10] r̥məkniṁ cipta mulan.
8.
9.
[1] //0 samphun salaḥ vr̥da hanak mami,
[2] mapan iku mi⟨35v⟩misanaṇira,
[3] riṁ kuna duk ane ṁare
[4] sanakisuṇ aduluṙ
[5] hatanaya jalu saviji
[6] nhar atigal phjaḥ
[7] maṙmane⟨35v⟩ yaṁlamphus
[8] katmu riṁ adi sukṣma,
[9] ki surajaya suṇn ajak mara heṁ riki,
[10] sira nini vikana
10.
[1] ø adan ṣḍaḥ manaḥ kaṙyyeṁ tami,
[2] hasmu he⟨35v⟩raṁ reḥni vahu mulat
[3] kepvan tan viṁ ujaraṇe
[4] pan apantaran iṁku
[5] saṁ karunī mavaçana haris
[6] ṣalaḥ tka ri cipta,⟨35v⟩
[7] mesəm saṙvv amuvuś
[8] ḍepunsantoseṁ vr̥daya,
[9] hamuçaṁa paṁeran maṙgganiṁ aśiḥ
[10] prataliniṁ asanak.
11.
12.
[1] ø manampha sipta ki surajaya,
[2] uni panapaṇiṁ vacana,
[3] kumñut rasanyatine
[4] juvitanku hapuṇḍu⟨36r⟩t
[5] sabḍa gula vinoṙr iṁ alis
[6] kuməlab tata rakasa,
[7] rinəṁga ri guyu
[8] mayat medm amet raras
[9] ṣumurudā riṁṁ ayu rakanta nini,
[10] tumarimaheṁ yasa
13.
[1] //0 ki skaṙṣara tanya mapr̥gi,
[2] reḥniṁ saṁ yayaḥ tan kātiṁālan
[3] saṁ atən mara riṁṁ ḍi
[4] śu⟨36r⟩gya ṁuniṁa tanḍuk
[5] nəriṁ ucap tamuli praphti,
[6] daṙmmakavi tumiṁal
[7] vaṙṇane saṁ tamu
[8] tumurun ki surajaya,
[9] vikan i naya daṙmmaka⟨36r⟩vi liṁnya ris
[10] haliṁgiha paṁeran.
14.
[1] ø ki surajaya makya maranti,
[2] ha ri samphuṇnira pranateṁ paman
[3] ki daṙmma⟨36r⟩kavi dan liṁe
[4] bahageya saṁ tamu
[5] hadi pina⟨ka⟩nira moṁ kapti,
[6] mojaṙ ki skaṙṣara,
[7] sabḍa piṇḍa ṁgaṁghuṁsul
[8] tan. vruḥ kapona⟨36r⟩kaṇnira,
[9] vinaraḥ kamulaṇe ki śuravaṇi,
[10] daṙmmakavi kavṁan.
15.
16.
[1] //0 vikaṇn i praya ki suravaṇi,
[2] pamiṇḍa ni tejaskaṙ
[3] husat liriṁe tan phanten
[4] sasolaḥhe kadulu
[5] haśasara⟨36v⟩n. vr̥dḍaya niki,
[6] vruḥ yen phinare tiṁal
[7] haṁiṁ hapi tan vruḥ
[8] tan aṁga deṇiṁṁ abyaksa,
[9] hlahlā katr̥ṣnan ha⟨36v⟩tī kajahit
[10] kaya tan bavatiya
17.
[1] ø vruḥ maṁivagagən raras vati,
[2] saṁ asgəḥ boga mahaprana,
[3] lulut minaka bovaṁe⟨36v⟩
[4] mijil saṁ taruny arum
[5] ṣakiṁ jro,maḥ metra lumiriṁ
[6] ki surajaya mamapag.
[7] hulat salaḥ smu
[8] havḍi kasa⟨36v⟩tmataha,
[9] manaḥ menḍra śinukma pinr̥m iṁ ati
[10] smune tan katara
18.
[1] //0 tñuḥ dayaṇnira gaghap sanḍi,
[2] ḷṁḷṁṇiṁ kavi niṙ tanpha kaṙ⟨36v⟩yya
[3] guṇna hilaṁ tanpha gave
[4] mavaçanā tvasipuṇ
[5] nora dene sarira hiki,
[6] pjaḥ yen ṣun turu tan
[7] asr̥niṁ⟨36v⟩ manaḥ camphuṙ
[8] ta yogya pagəṙ turusaṣa
[9] no¡ra laraṁ vr̥tinən gitavigavigh
[10] məməsmita ṙri sanak.
19.
20.
[1] //0 jivva pyuḥ tuṁga⟨37r⟩l təmphuḥni kapti
[2] raga lupā saṁ kataman raras
[3] phgatəṇ aṁhel tan sareḥ
[4] tiḍəm hyaṁṁ aṙka surup.
[5] vṁi muksa⟨37r⟩ tejaṇi ravi,
[6] śurajaya sareya,
[7] ri made vkanku
[8] kalavan ki skaṙṣara,
[9] kakaṁira kaka rovaṁəṇ aguliṁ
[10] muliḥ ki daṙmaghu⟨37r⟩na
21.
[1] ø ki skaṙṣara r̥mna visṭi
[2] laḥ kakaṁ pakaṇira sareya,
[3] hapaphajarana maṁke
[4] gita kakavin phutus
[5] rayini⟨37r⟩ra saṁṣayā kaki,
[6] pratama heṁ vavaçan
[7] vurukən kateṁsun
[8] ki surajaya vaçana,
[9] rakaṇira yayī muḍani sabumi,
[10] hakumbi⟨37r⟩ pakaṇnira
22.
23.
[1] //0 umnəṁ kepvan phyuḥ cipta niki,
[2] hanambut basa daṙmmapari⟨37v⟩pta,
[3] sabḍa mesə paṁr̥mphake
[4] muḍasara dumuṇuṁ
[5] rinañcaṇa deṇira vasi,
[6] daṙmmaguṇa vaçana,
[7] bapa de⟨37v⟩ntutug
[8] ramanta vahv amihaṙsa,
[9] baya hañaṙ gita holiḥ riṁ aṁāvi,
[10] punaṁ tan pharimana
24.
[1] ø madya⟨37v⟩ni ratrī śabḍaniṁ kavi,
[2] ki surajaya haḷk manaḥhira,
[3] ketaṁ saparipolahe
[4] nisṭaniṁ raga ketuṁ
[5] tanpha sanā mukti la⟨37v⟩ra śiḥ
[6] jñana tan vriṁṁ enaka,
[7] sajəgiṁ tumuvuḥ
[8] maṁke manaḥku varaṁ
[9] muṙcitāniṁ daya rupa samiṁit
[10] kaya ta⟨37v⟩n ḍaranaha
25.
[1] //0 pira holiḥyaṇisu kikiṇ
[2] niṙ tan lamphaḥ nisṭa parahilaṁ
[3] yen voṁən laku tan sareḥ
[4] niṙdon ḍe⟨37v⟩ṇniṁṁ aviku
[5] tvas lapā sarira ṁliḥ
[6] paṇanaṙkaṇi vr̥daya
[7] me¡vəḥ kapve laku
[8] hakveḥ pamuruṁṁi tapa,
[9] mugviṁ tr̥⟨37v⟩snā śumurupiṁ lulutth aśiḥ
[10] ṁeliṁ driya linavan.
26.
[1] ø harasa tanpha tutuva sṣavṁi
[3] karatan kagughu kabeḥ
[4] hadi yogyaṇiṁ laku,
[5] liṁ saṁ adīgurv amaṁsiti,
[6] maṁko vruḥhan iṁ rāgha,
[7] tan⟨38r⟩. pa iṁ ṁr̥ṁə vuvvu
[8] sumuśup iṁ phrana tanṣaḥ
[9] tan sipi ṁeliṁa paksayu varusit
[10] maṁkya maṁgiḥ talaya
27.
[1] //0 hiṁ kuna⟨38r⟩[…]sun ḍuk vahu praphti,
[2] haṁurateṇī saṁ adītuva
[3] daya taṇn ana simphaṁe
[4] hanuṁgal mareṁṁ ayu
[5] kinadama⟨38r⟩n ḍeṇi pavestri
[6] manaḥku tan kaghīvaṁ
[7] taṇn aṙse vvaṁ ayu
[8] lviḥ śiḥhe ni rumita,
[9] kumadamā ni vaṙṇna ṁadvakən kapti¡,
[10] ni takī⟨38r⟩[…]ri brata
28.
[1] ø kaṁ apaksa milv amoṁ karasmi
[2] øi rumitā haṁevəhiṁ lamphaḥ
[3] ni vani kadi rare,
[4] hakila⟨38r⟩yo r̥p milu
[5] həntī siḥhe nora śun toliḥ
[6] ciptanisun laṁgəṁṁa
[7] kr̥tambək raḥhayu
[8] maṁke daḍī salaḥ paran
[9] təṙsna ka⟨38r⟩
[10] ṁ sun giṇḍalakən tanpha sapiḥ
[11] mavacaneṁ vr̥daya
29.
[1] //0 iṁipuk manaḥhira tañ jati,
[2] haśr̥ṁni māna⟨38r⟩ḥ hasalaṁpaṁan
[3] liṙ salaṁ surup tane
[4] hayu lalavan tan ṣadu,
[5] sir̥pi voṁ tan kəna guliṁ
[6] śurajaya kaṁelan
[8] pun.
[9] vr̥daya kuyaṁ kayiṁan
[10] haṁi kavaṙṇna pinareṁ lulutth asiḥ
[11] saṁ jyaḥ vinaṙṇnavaṙna
30.
[1] //0 tiḍəmniṁ⟨38v⟩ kjəp taṇ ana taṁi,
[2] ki daṙmmakavī ninḍra saśomaḥ
[3] henak ḍenira kule
[4] ki skaṙṣara turu
[5] haṁimpəlu haṁr̥ṁeḥr̥ṁəḥ
[6] mesə⟨38v⟩[…] surajaya,
[7] dalu tanpha turu
[8] svəḥ pamtuni dyuta,
[9] vusṣ anuṁgal jivaṇira pulaṁ asiḥ
[10] laṇ ni tejakusuma
31.
[1] ø pa⟨38v⟩mtune bañcaṇa tan sipi,
[2] ki surajaya tan vriṁṁ enaka,
[3] pira yatnaneṁ maṁke
[4] sr̥niṁ beda sumaput
[5] huniṁanən saṁ jyaḥ śumiṁi⟨38v⟩[…]
[6] […]əṁṇiṁ cipta kasmaran
[7] ḍulu tanpha turu
[8] jivane ki surajaya,
[9] kajaṁ siraḥ tləs ḍeniṁ haluḥ humijil
[10] riṁ piphī manḍra⟨38v⟩vaya
32.
[1] //0 məṁgaḥ haṁṣaḥ tan kəne guliṁ
[2] madanā ṇukmi kajaṁ siraḥ
[3] dr̥sniṁ luḥ mijil tan phanten
[4] katuvon yavakiṁsun
[5] saṁa⟨38v⟩ra gh
[6] […] praphta tan jati,
[7] vekni ragā tan ḍəṙmman
[8] makya maṁgiḥ kayun
[9] katuju bahusantana,
[10] katalaya maṁkya su⟨n⟩r̥kaṁ⟨38v⟩ṁiṁ ati,
[11] sumu tanpha hiṁan.
33.
[1] ø umyus. vaspha nusap tan akariṁ
[2] haṁaṁgo manaḥ tanpha vasana,
[4] hadan maṁkya rarahup
[5] hapuhara matīya ṁiṁkin
[6] lviṙ lataḥ ⟨ka⟩salahan
[7] r̥mək cipta layu
[8] taṇ aga paksa ta⟨39r⟩runa
[9] ṁo¡ṁ tiṇḍane yen tuhuniṁ alamphaḥhi,
[10] baya śuci pavitra
34.
[1] //0 rare¡ hanom vikaṇ i paran
[2] tīnora heraṁ⟨39r⟩ y
[3] n kajaruhana,
[4] hadan ṣḍaḥ rurubane
[5] hakamphoḥ hipik vinaṁun
[6] haṙja sijaṁ tətəmphaḥ vilis
[7] haṁu⟨39r⟩vaḥhi kaṙṇna,
[8] raras makin rupanya hayu
[9] mty amirumiru vastra
[10] hasmu mayat lamphaḥnya karasa hisin
[11] haty avoṙ maras maras.
35.
[1] ø śi⟨39r⟩
[2] ra lamphaḥhira saṁ taruni,
[3] sumuṁ sḍaḥ śopanaṙpe kakaṁ
[4] gula dravarum vuvusṣe
[5] saksat jaladri madu
[6] panamba⟨39r⟩saṇira saṁ praphti,
[7] maneçaja bis turu
[8] hana maliṁ hañadre vṁi,
[9] sakara taṁiya
[10] vo¡ṁ añaṙr adikṣu
[11] lamat kar̥ṁə supna
[12] va⟨39r⟩[…] ḷyəp ki surajayā hataṁi
[13] pyuḥni daya saśaran.
36.
37.
[1] //0 ki surajaya kakaṁku kaki,
[2] hoya sḍa⟨39v⟩ḥ kitrīni paravan
[3] tinaṁgapan tan aśuve
[4] kagəm luṁehaṇipun
[5] ṣurajayā mavacanaris
[6] phun kakaṁ tumarima,
[7] pasuṁira śuruḥ
[8] haṁi⟨39v⟩.. laṁ sa kasahura,
[9] kneṁ raras tanpha ṁuvakən jariji,
[10] vinor i priyəmbada
38.
[1] ø maḥha maṁṣvaḥ lviṙ tanpha galiḥ
[2] hi⟨39v⟩stri vahu knan rajasalva,
[3] paravaṇn ayu rupane
[4] hasmu taṁisṣ amuvus
[5] baya luhuṁ mon tulusṣ aśiḥ
[6] surajaya vaçana,⟨39v⟩
[7] ḷp ṣvaranya muvus
[8] kipyan rasaniṁ vr̥dḍaya
[9] re¡ḥniṁ sanak mimisanan tanpha kliṙ
[10] pahe lavaṇ iṁṁ amphaḥ
39.
[1] ø ⟨39v⟩kaṙsaṇniṁ ñanā hasr̥ṁ tañ jati,
[2] ki surajaya kadya maṁkuva,
[3] kumucup lulut aśiḥhe
[4] hamoṁa smini kuṁ
[5] prana mayat saṙ⟨39v⟩vva ṁar̥ki,
[6] saṁ jyaḥ tan karahitan
[7] hudaniy atutuṙ
[8] kaparamaṙtaṇeṁ ulaḥ
[9] sapiḥniṁ duta lakv ayu kaṁ⟨39v⟩ tinoliḥ
[10] lviḥ nisṭaṇiṁ raga
40.
41.
[1] //0 hambək ḍuṙgama tmahañ jati,
[2] ki surajaya meḥ kapə⟨40r⟩[…]
[3] […]uture saçanṭel
[4] kagora tvasipun.
[5] yen aṁlamphaḥhana tañ jati,
[6] duk vahunisun ṣuməṁ⟨40r⟩ka,
[7] puṇika kaṁ ketuṁ
[8] katiṁgal iṁ rama rena
[9] øagara nastapaṇi sarira tan sipi sīpi
[10] phinisaḥ deniṁ sanak.
42.
[1] ø[…]⟨40r⟩ taṇ eliṁ salaḥ saviji,
[2] taṁekna nini ñanaṇira,
[3] pan orana purane
[4] visaya lamon ti⟨40r⟩nut.
[5] vyaṙ taṇn ana vkasṣiṁ aśiḥ
[6] yen sira təmbya krama
[7] rakaṇira tuluṁ
[8] āṁi si maṁṣa livata
[9] yeṇ añunpho⟨40r⟩[…]
[10] […] mbaṁa lepana
43.
44.
[1] //0 maṁga ta⟨40r⟩n mintara sākiṁ riki,
[2] piṇḍa tevəhan taṙtkaniṁ daya,
[3] ni tejasarī vuvusṣe
[4] ki purun kakaṁisun
[5] hujaṙ ṇā paḍa ṁmaṣi,
[6] kakaṁ⟨40r⟩[…] phara
[7] lavaṇ īsun
[8] honəṁṁ añar apəphəṇḍak
[9] phakanira paṁeran maṙganiṁ pati,
[10] pavarahi svapna
45.
[1] ø ⟨40r⟩hasmu kantaka ki surajaya,
[2] sapaṁinaṁ suvene tan mojaṙ
[3] luvaṙ tanṣaḥ pr̥manaṇe
[4] ḷḷḥ kataman ləsu
[5] hamihaṙsa,⟨40r⟩ […] mijil
[6] maṙgahani palastra
[7] śumurupiṁṁ amphru,
[8] satuvuḥ maṁṣa lipura
[9] sabḍanira paṁeran ṣun pu⟨40r⟩ṭiphuṭi
[10] manira nulisana
46.
[1] //0 tulusakna sihira niṇi,
[2] rakanira yayī samirana,
[3] hayva kavəntar iṁ akeḥ⟨40r⟩
[4] so[…]
[5] denasamun siḍəmə ṁ ati,
[6] malaṙ vikaṇeṁ utaṁ
[7] hanahureṁ ayu
[8] sira sa⟨40r⟩ṁuhani luṁā,
[9] ni tejasari maṙgahanisun sakṭi,
[10] livata ri naraka
47.
48.
[1] //0 saḥ⟨41r⟩ […]teṇa pr̥gi,
[2] hamet silib liṙ panḍuṁ kacərak
[3] phraptī jromaḥ lamphaḥnyaghe
[4] tka liṁgiḥ maṁu⟨41r⟩
[5] hasmu heraṁ karaseṁṁ ati,
[6] kunaṁ ki surajaya
[7] çiptanira ṁuṁ√n
[8] hiḍəp liṙ katutunan
[9] sakiṁ surālaya laṁni śura⟨41r⟩ […]
[10] […]ne hlah
[11] aḥ
49.
[1] ø tan pholiḥ don raga vus kagiṁṣiṙ
[2] saṁ anḍon laṁə tan vruḥh i lavan
[3] hasa⟨41r⟩maṙr akveḥ baya
[4] midəra laṁut
[5] sabḍa lviḥ kaṁ denulati,
[6] sumiliba snətan
[7] bañcana katmu
[8] ki surajaya kaṁela⟨41r⟩[…]
[9] […]ni sr̥ti¡,
[10] kaguṁṁan phañcenḍriya
50.
51.
[1] //0 viniraśa sr̥ṁni lulut phrapti,
[2] sariraniṁsun tan vuruṁ pjaḥ
[3] yen voṁən kadi kar̥pe
[4] phunapā hayuha⟨41v⟩[…]
[5] […]laku hāḍuṣṭa ṇi[…]ṁ ati,
[6] hiya yen tanpha sanaka,
[7] vnaṁ pinalīku
[8] sun aṁudiya sarira,
[9] təmbya paṁ⟨41v⟩giḥ sily aśiḥ lamon phavr̥ti,
[10] pan tan kəneṁ pinuraṁ
52.
[1] ø ya ḍuḥ masṣiśuṇi teja⟨śa⟩ri,
[2] denira bisa gave praphañca,⟨41v⟩
[3] […]su[…] virage
[4] tan sipi tr̥ṣnanïṁśun
[5] tan kavasā mgata hutaṁ siḥ
[6] panabḍani ñāna
[7] tvas amutəṙ laku
[8] sa⟨41v⟩rira yen bavatiya,
[9] ḍipta lana koṭilā kagirigiri,
[10] lviṙ kusvara ne brahma
53.
54.
[1] //0 lviṙ cantaka malaṙ dr̥sniṁ riris
[2] ṣambatsambatira maṁun vəlas
[3] maṁsa vuruṁa kageghe⟨42r⟩
[4] pati sariraṇisun
[5] hahurip hanmu sī kiṁkiṁn
[6] havet raga ṁambara,
[7] manavanḍaluruṁ
[8] rasaṇiṁ daya vus kalaḥ
[9] hamiveka sr̥ṁniṁ⟨42r⟩ du[…]ga lavan jati,
[10] ri daḷmm aṁsraṁśraṁṁan.
55.
[1] ø ki suravaṇī tan kəneṁ mr̥m ṣavṁi
[2] ṁeliṁ sarira lamon ka⟨42r⟩rasa,
[3] rahina hucapphən maṁke
[4] sata munya habaruṁ
[5] ḍavuḥ pisan sakṣana taṁi,
[6] daṙmmaka sobava,
[7] skaṙṣara vuṁu
[8] rahina ta⟨42r⟩
[9] […]vaṙṇna,
[10] hasmu maras. vr̥dayaṇira saṁ tami,
[11] noraghane tīṇḍaha
56.
[1] //0 pamr̥citaṇiṁ daya gu⟨42r⟩mtiṙ
[2] vusṣ apralālu kadya ṁapaha,
[3] ki daṙmmakivi liṁgiḥ riṁ made
[4] surajaya dḍinulu
[5] lviṙ taṇ eghaṙ rasaneṁ ati,
[6] ru⟨42r⟩[…]
[7] […]
[8] […]k rasaṇiṁ vr̥daya,
[9] halaravak tan kəneṁ turu savṁi
[10] pr̥mmana mavalikan.⟨42r⟩
57.
58.
[1] //0 kveḥni paravan phaḍa kapaṁgiḥ
[2] raṁḍa vulañjaṙ mara riṁ səṇḍaṁ
[3] riṁ maṙga tan lyan sabḍa⟨42v⟩[…]
[4] […]taminera kedul
[5] phragivakā bisa kakavin
[6] kaṁ atī halamalam
[7] hamihaṙsa kiduṁ
[8] vṁi tan maṁga mṙmma⟨42v⟩,
[9] paḍa menḍra gumuyu hablikbəlik
[10] rame paḍa jajavat.
59.
[1] ø gəti tan phgat vacana mijil
[2] ḍene manaḥ hameveka⟨42v⟩ dora
[3] rob tan ṣurud. pamtune
[4] hakveḥ vijiliṁ vuvus
[5] kagunturan madura ṇiśiḥ
[6] karanaṇiṁ carita,
[7] haṁ⟨42v⟩mr̥di paṁimuṙ
[8] paṁavara bude smaṁ
[9] ki suranāta havayaḥ hanmu visik
[10] linokakəṇ iṁ karas.
60.
61.
[1] //0 tan ṣipi ṁeliṁṁ aripta kavi,
[2] hamriḥ yasā kavr̥diṇiṁ ña⟨43r⟩na,
[3] ragha kumavī harane
[4] niṙbaghna saṁ anurun
[5] rare¡ vadoṇn avaraḥ jati,
[6] hagave paṁrañcaṇa,
[7] tutn iṁ apuguṁ
[8] hasuṁ vṁa⟨43r⟩[…]
[9] […]ranaṇiṁṁ anunulis tanpha viniḥ
[10] kaṙsani kaneṁ cipta
62.
[1] //0 paksaniṁ guṇā vaṙṇna pr̥tivi,⟨43r⟩
[2] sakakalāṇniṁ gita kinaṙyya
[3] ituṁin babad vaṁsite
[4] di pranaḥhiṁ aṁāpus
[5] ḍuk vinaṙṇa ki suravaṇi,
[6] nityasa naraveca,⟨43r⟩
[7] […]
[8] hāṁikət phramavīrasa,
[9] hamr̥citā kalaṁniṁ gunuṁ kavi,
[10] hasaṁu lara viraṁ
63.
[1] ø hapha⟨43r⟩ñjaṁ pamicaraṇiṁ kavi
[2] de¡niṁṁ amagiḥ dyuta vighraha,
[3] sarira vus phavr̥teṇe
[4] kavataṁe pamuvus
[5] ki maṁuyu ma⟨43r⟩[…]
[6] […]ni dika,
[7] ramya ṁinumm inum
[8] hantyata tusṭani maṇaḥ
[9] ki para maṁuyv amopara kaka⟨43r⟩ven
[10] lviṙniṁ puṙbya tinilas.
64.
65.
[1] //0 kasinomaṇya hakveḥ halit alit
[2] ⟨43v⟩[…]n
[3] ḥ milv ataṇḍak
[4] ni heṇḍaṁ suka budine
[5] menḍra voṙ salaḥ smu
[6] ramya taṇḍak ghalikgalik
[7] haṁə⟨43v⟩ntekakən taṇaga,
[8] suka ki maṁuyu,
[9] havuru sayanḍoleya,
[10] hasasaṙ suśuṙ tāṁane hanaṁgapahiṙ
[11] ḍaḍasare ka⟨43v⟩[…]
66.
[1] ø vaniḥ tiba goṇipun aliṁgiḥ
[2] kasiṁṣal bavane hakoṭeṭeran
[3] hana mutaḥ riṁ ha⟨43v⟩jaṁ
[4] havuru ḍivaḍiva
[5] bavuṙ pati gaghapgaghapi,
[6] hana tiba karaṁkaṁ
[7] muñəṁ panoṇipun
[8] hataṁi taṁi kajəṁkaṁ
[9] ya⟨43v⟩[…]r amava budi,
[10] radāvoṙ mumutaḥhan.
67.
68.
[1] //0 lməsni tṁaḥ gora halisig
[2] mimbat mayat liṙni kasayaka
[3] ko¡nusakiṁ saruṁaṁne
[4] pamulv akuṁ a⟨44r⟩[…]
[5] […]muṁvaṁhakən ṣiḥ
[6] halis mayat kumñaṙ
[7] hagave haṙsa kuṁ
[8] padma lviṙ ratna kanaka
[9] ke¡sa navaṁ jalada⟨44r⟩ra ṁmu riris
[10] hajamaṁ mamanisan.
69.
[1] ø piṁeni vaja vahu siṣig
[2] sinahasaṇ i laṭa ṁatiraḥ
[3] lviṙ maṁgis r̥mək ghuyune
[4] ka⟨44r⟩[…]
[5] […] taḥ tumibeṁ gəṇḍis
[6] phajapajaniṁ ula
[7] tikṣnāne panḍulu,
[8] haśuṁ laraṇi lu⟨44r⟩miyat
[9] thibraniṁ cipta nira ki surajaya tan ənti
[10] sihe kady alamalam.
70.
[1] //0 hakeḥni vanita hamoṁ karasme
[2] øi ru⟨44r⟩[…]
[3] […] n le ratnā sare,
[4] tumut phaḍa milət.
[5] yeṇi rumavit ni rumaṇi
[6] śuvaṙṇna,⟨44r⟩
[7] ni padma tan kantun
[8] phaḍanomm ayu riṁ rupa,
[9] kaṁ savijī lviṙ sukṣma vaṇita manis
[10] haparab ni vinitaṙja
71.
72.
[1] […] rupa hasmu kuniṁ
[2] ratnasarī kadi pisaṁ vigaṙ
[3] hana kuṇiṁ pamulv avəleḥ
[4] ni śuvaṙṇna pamulu
[5] ha⟨44v⟩ṁurantā yen rupa niki,
[6] haṁroron phoḥ yen i rupa,
[7] vaṙṇanya ḷḷru,
[8] sami lumakv amoṁ menḍra
[9] haṁḷḷntreḥ vaṙṇa⟨44v⟩ […]
[10] lviṙ padapha kaṁinan
73.
[1] //0 paḍa hegaṙ sakveḥni pavistri,
[2] manaḥ menḍra haməməp iṁ ulat⟨44v⟩.
[3] hapaphatuvan phaḍa hes
[4] tan aga kola ḍusun
[5] rara guṇuṁ bəsuś ataṇi,
[6] havastra piṇḍa hivaṁ
[7] lamoṇa saśampuṙ
[8] kaya voṁ ha⟨44v⟩[…]
[9] […] baṁ priyaka ṁbəki kupiṁ
[10] liṙ moga ṁasab asab.
74.
[1] ø ni tejāsarī tan lyan phinuji,
[2] kaṁ⟨44v⟩ ginunəm ṣakveḥni taruna,
[3] kavaṙṇna paripolahe
[4] hasuṁ braṁtani laku
[5] hakeḥ haṙsā tan kapaḍan ṣiḥ,
[7] […]ṁa sini daya kuṁ
[8] hasamaṙ tan kataragal
[9] cipta larā minukṣmā riṁ daḷm ati¡,
[10] tan mədal iṁ vacana⟨45r⟩
75.
[1] //0 sakveḥniṁ kanya viku kamini,
[2] vimuṙçita vr̥daya sukṣkaṙ
[3] nora lyan pharaṇy atine
[4] ki surajaya ke¡tuṁ
[5] pinet rara⟨45r⟩[…]
[6] […]riṁaṇīṁ taṇḍak.
[7] ṁr̥sniṁ vvaṁṁ avuyuṁ
[8] sinivi ri kavibasa,
[9] pinīguṇā ri boga ki su⟨45r⟩rajaya,
[10] daṙpa kveḥni katr̥snan.
76.
[1] //0 ni tejaśarī maṁkya rumihi
[2] øi śumaṙsā lavaṇ ni vitaṙja,
[3] ni skaṙ ni dosa ḍe⟨45r⟩[…]
[4] […]luṙ
[5] tiniṁalan liṙ vidaḍari,
[6] hajaṁkrama ṁudyana,
[7] hapet rasəmy alaṁu
[8] ni sari nabī⟨45r⟩ ri tṁaḥ
[9] ni runtaṙjā ni ratnasara hi vuri,
[10] ni rumavit. vəkasan.
77.
[1] ø samphun mintaṙ saṁ anḍo karasmin
[2] ki surajaya ṁiṇḍaṁī la⟨45r⟩[…]
[3] […]ṁe
[4] kasinomanya duluṙ
[5] sami hayas phaḍa suśumphiṁ
[6] tan kavaṙṇnahe maṙga
[7] ha⟨45r⟩doḥ paraṇipun
[8] vus aṁleṙ hi paṁajaran
[9] ramya taṇḍak haṁgatya yādan alaris.
[10] tansa hasalin ṣəkaṙ
78.
79.
[1] […]ras denya śusumphiṁ
[2] luṁiṁ kateraḥ sinatmateṁ kanaṁa
[3] lviṙ guṇuṁ kəmbaṁ rumave
[4] cumə⟨45v⟩k tanpha talutuḥ
[5] hapamlaṙ layaṁ pinutiḥ
[6] liṙ nagevəḥh i rupa,
[7] haṁiṁ tanpha nulus
[8] kaṣv aśiḥ muṁgviṁ pravvata,
[9] taṇn ahiva[…] skaṙra⟨45v⟩[…]
[10] […]ṁn i ravoṁira
80.
[1] //0 niṙ kula niṙ rupa niṙ prakavi,
[2] kap√raṁ tanpha sadana,
[3] kasv aśiḥ ta⟨45v⟩ṇn ana mule
[4] vlas aṙśaṁ rara
[5] hənḍi vite kaṁ pulakr̥ti
[6] taṇn adoḥ sakiṁ ragha,
[7] tuṁgal phupusṣipun
[8] hapan tan. kəna pi⟨45v⟩[…]
[9] […]ṇe jati laksanane lviḥ
[10] vijiliṁ tapa brata
81.
82.
[1] //0 hapa janma haranana kavi,⟨46r⟩
[2] havis kaṁ tuhuni kavi vnaṁ
[3] ḍuḥ baya hənḍi pranahe
[4] saṁ akaṙya pamuvus
[5] ki śurajaya kaṁ aṁ√lati,
[6] voṁṁ anom tan vriṁ naya,
[7] ha⟨46r⟩[…]yu
[8] mapan vusṣ aneṁ sarira,
[9] maṙmaniṁ bañcana hagəṁ haṁranhī hati,
[10] haṁimuṙrimuṙ lamphaḥ
83.
[1] //0 suma⟨46r⟩put phañcandriya nukupi,
[2] halavas ḍeniṁ amaṁun vəlas
[3] himbuḥ tanpha loṁ kaṙsane
[4] tr̥ṣna gəṁ rob tan ṣurud
[5] tan ḍarana,⟨46r⟩ […]naṇḍaṁ kanin
[6] baya ṁmasi pjaḥ
[7] yen buvati yeṁ śun
[8] meḥ ghnəpa tigaṁ vulan
[9] ḍeni kataman lara tibra makiṁkiṁ⟨46r⟩
[10] datan kəna pinuṇaḥ
84.
[1] ø hanḍaranakan maṇaḥ tan pholiḥ
[2] hasmu kepvan phanaṙka daya,
[3] vyaṙ katutuṙ tanpha gave
[4] tan ka⟨46r⟩
[5] […]
[6] hat
[7] t […] ṙga ki suravaṇi,
[8] hamiveka parasa,
[9] taṇ ana kasambut
[10] ḍatan kavaṙṇnaheṁ maṙgha
[11] pra⟨46r⟩phteṁ vesma lamphaḥhira saṁ taruni,
[12] hantya toya sarira
85.
86.
[1] //0 sipi tr̥ṣnanira saṁ apamit
[2] kī daṙmmakavī hataṁgəḥ lamphaḥ
[3] ghaṙjita voṙ maras maṁke
[4] pami⟨46v⟩te vkaṇipun
[5] sajalv istri hamitutuṙri,
[6] paran maṙgaṇi kesaḥ
[7] ki vaṇy anakisun
[8] taṇ era luhe kamamaḥ
[9] haja luṁā, ki su⟨46v⟩
[10] jayā hanak mami,
[11] hasr̥ṁ hadan lumamphaḥ
87.
[1] ø saḥ ṣakiṁ baḃahan kalis
[2] maviro magan tan tulusa,
[3] pinaksa⟨46v⟩ sinr̥ṁ laky age
[4] kumlab təpini kamphuḥ
[5] kapavanan. kr̥bət gumtiṙ
[6] kadya ṁaveṇi betra
[7] panaṙgani lulut
[8] phrapta simphaṁ⟨46v⟩[…]ṇiṁ səṇḍaṁ
[9] kapaphag lamphaḥhe ni tejasari,
[10] kuməñut ḍayane tumiṁal.
88.
89.
[1] //0 punapa karanira lalis
[2] manira kakaṁ vruḥha riṁ pakanira,
[3] manavy abaḃatuṙ ḍevek
[4] tan kar̥ṁə deni⟨47r⟩ […]
[5] […]ṇa saṁṣayaniṁ ati,
[6] sumaput
[7] agave r̥ntaṁṁiṁ prana,
[8] lavasṣ iśun haṁeca ri sina ni,
[9] budḍi tan vriṁṁ e⟨47r⟩naka
90.
[1] ø hapuvara tanpha kani
[2] raka ṇira ninī bavatiya,
[3] kariya suṇ aṁulanṭe
[4] sigra lamphaḥnya daruṁ
[5] luṁā ṁiṁkis niṙ⟨47r⟩[…]toliḥ
[6] pingat iṁ kadiran
[7] sa jyaḥ kari maṁu
[8] braṁtaṁgəṁ tan phr̥naḥ suka,
[9] mon etṁən iṁ aty apuvara⟨47r⟩ siṁit
[10] liṙ ḷṁḷṁṁ e pr̥mana
91.
[1] //0 haṁgəṁ maṁu tan lon kaṁ kahiṣṭi
[2] ki surajaya muṁgiṁ vr̥daya
[3] ye¡n ratri tan kəneṁ kule⟨47r⟩
[4] […]ughu
[5] saṁṁ aṁecā paraniṁ ati,
[6] liṙ gumantuṁṁ iṁ tiṁal
[7] kākaṁku ke purun
[8] kaṁən uja⟨47r⟩re duk mentaṙ
[9] mon kagughu kaya ṁmasṣana pati,
[10] yen sira tan təkaha
92.
93.
[1] ø piraṁ vulan lavasipun maṁkin
[2] ki surajaya hansana maṙga
[3] ghəṁ riṁ savitra dukape
[4] hanḍon rasmya ka⟨47v⟩laṁun
[5] phaṁajaran siṁ aśrammadi,
[6] tlas kaṁ paṁubonan
[7] sagoṇe dumuṇuṁ
[8] hakveḥ kasmaran i rapa,
[9] hlahlā vaniḥ katiṁgal a⟨47v⟩[…]
[10] […]saha nutakən lampaḥ
94.
[1] //0 hakeḥ haṙseṁ rupa tan katoliḥ
[2] kinadaman makin tan katr̥snā⟨47v⟩n
[3] tan kacipta rumave
[4] saṁ anaṁoṇe lulut
[5] ha daya pinuṭī puṭi,
[6] tuṁgal. tləṁṁi jñaṇa,
[7] tan luvaṙ pinkul
[8] saṁ kari suka varasa⟨47v⟩
[9] […]kaṁ minaka tatali,
[10] panistaṇiṁ lamphaḥ
95.
96.
[1] //0 saṁśaraṇiṁ raga⟨48r⟩ kavlas veśiḥ
[2] tan sipi ṁeliṁ anaraveça,
[3] duṙgamma rusit maṙgaṇe
[4] budḍi kadi kaduhuṁ
[5] braṁta ri masarira ṁliḥ
[6] liṙ lalaya⟨48r⟩[…]
[7] lamphus phrana layu
[8] niṙ vaṇa praṁga tan ketaṁ
[9] sakveḥniṁ baya kevuḥ nora kahiṣṭi
[10] vus apralalu⟨48r⟩ jiva
97.
[1] //0 hasr̥ṁ tan phgat ḍeni təs phali
[2] sarira kadya labuha juraṁ
[3] haṁgegheha kapatine
[4] hasurakara ṇesun
[5] ta⟨48r⟩[…] veta hurip
[6] tan kavasa naṇḍaṁṁa,
[7] cipta kaṁ sadu tan sadu
[8] lviḥ deṇisun kasmaran
[9] kaknan ṣiḥ lulut i⟨48r⟩ pavestri lviḥ
[10] havtu lara lapa
98.
[1] ø ki surajayalon lamphaḥ niki
[2] lviḥ toliḥ maṁu maṇḍəg.
[3] smu ketaṁ saṁ aśuṁ virage⟨48r⟩
[4] […]
[5] karahitani tejasari,
[6] lila vayaṁvayaṁan
[7] saṁṣaya kaghugu
[8] puṁgəl rasani vr̥daya,
[9] raga⟨48r⟩ lupa kapyuḥhan tibra maviṁit
[10] ḍəḍət rasani manaḥ
99.
[1] //0 praphti juraṁjuraṁ lamphaḥ niki,
[2] gəñjoṙ gumtəṙ pada kaṁelan
[4] ciptane
[5] təmbiṁni ka maṙgaghuṁ
[6] hatya reren ki suravaṇi,
[7] śvaṙṇiṁ vr̥ksa prabava,
[8] vusnya liṁgiḥ⟨48v⟩ maṁu
[9] ḷyəpniṁ metra saksana,
[10] kadya kon məṙma śvarani paksi gəṇḍiṁ
[11] munya ṁukuli maṙga
100.
[1] //0 vahv aḷyəp grahitaniṁṁ ati
[2] ka⟨48v⟩[…]nara,
[3] hadan lako ṁadeyade
[4] śumyuk ṣvaraniṁ vagyut
[5] vanḍra mayatibrani riris
[6] cintaka muni⟨48v⟩ sraṁśraṁṁan
[7] kadya minta javuḥ
[8] munya saṁgaṇi ṁambara,
[9] kavlas aṙṣa tulya taṁisniṁ pavestri,
[10] yang ingin turut pergi
101.
[1] ø menambah kebingungan hati.
[2] Mendesah (Surajaya) di jalan.
[3] Semakin jauh jalannya,
[4] banyak desa terlevati,
[5] terlalui, yang ada di depan, di samping.
[6] Sampai di Kagənəngan
[7] kaki terasa kehilangan kekuatan.
[8] Segera ia menuju ke tempat pertapaan.
[9] Dengan bahagia bunga-bunga mekar menyambut
[10] seperti mempersilakan singgah dengan penuh rasa rindu.
102.
[1] ø Sampai di kolam disana ia duduk.
[2] Terpesona (Surajaya) melihat keindahan taman,
[3] dengan mekarnya bermacam-macam bunga.
[4] (Bunga) sumanasa di empat sudut
[5] berniat mekar bagai menghaturkan harum
[6] seperti bersinar,
[7] sarat kuncupnya.
[8] Bunga sulastri tertutup tanaman kacangkacangan.
[9] Bunga angsoka gajah dan kanyiri putih,
[10] bunga srigading berserakan.
103.
[1] ø Berdengung suara kumbang menyerbu
[2] bunga-bunga layu, menikmati sari bunga.
[3] Bunga jangga dan kasturi tersebar
[4] layu, bunganya kehilangan kesegarannya.
[5] Sejumlah kumbang menghisap sari bunga,
[6] berdengung melompat-lompat
[7] bergairah, bersemangat menghisap madu,
[8] ramai, serupa dalam tindakannya.
[9] Seperti gunung bunga dalam pikiran penyair,
[10] banyaknya bunga ada di mana-mana.
104.
[1] ø Harum semerbak vangi kemuning,
[2] mekarnya bunga kenanga menimbulkan hasrat.
[3] Bunga cindaga menghaturkan pesonanya.
[4] Bunga kalak dan bunga gambir menyongsong
[5] sepertinya hendak menyuguhkan harumnya.
[6] Bunga mayang mekar berlimpah.
[7] Wanginya bunga tanjung (dan),
[8] bunga ketaki bersama-sama menebar.
[9] Bunga hangsavoya berserak menebarkan harum
[10] dibava angin.
105.
[1] ø Sangat terharunya perasaan seperti luka.
[2] Hancur, hilang hati seperti kelu.
[3] Keindahan di dalam pertapaan dicari.
[4] Ujud dia yang ditinggal (Tejasari)
[5] sepertinya jelas berputar di hati,
[6] seperti menjelma pada bunga-bunga.
[7] Demikian kira-kira jika diperhatikan,
[8] tercampur dalam keindahan.
[9] Ni Tejasari seakan-akan dijumpainya dalam pertapaan,
[10] kekuatannya mengagumkan.
106.
[1] ø Ki Suravani melihat gambar
[2] dengan cerita kerbau yang tidak hentihentinya
[3] mendaki gunung mencari
[4] tuannya. Semakin terpikirkan
[5] keadaan dia yang memberi kerinduan.
[6] Diamkanlah sesaat
[7] dia yang terkena asmara.
[8] Diceritakanlah Ragasamaya
[9] dari sebelah timur Gunung Kavi mengikuti keindahan
[10] kesana kemari tidak mau bekerja.
107.
[1] ø (Ia) tidak diperhatikan oleh sanak saudaranya,
[2] berada di Mahameru dua bulan.
[3] Perjalanannya semakin ke barat,
[4] mengikuti sekehendaknya dengan gembira.
[5] Ki Samaya sampai di desa Harini,
[6] (mau) ke utara tidak tahu arah.
[7] Jalannya bergegas (kemudian)
[8] sampai di Kalaraban.
[9] Dipercepat jalannya agar sampai di Gunung Kavi,
[10] tidak berhenti langkahnya.
108.
[1] ø Berkelananya hati terasa menakutkan.
[2] Rintangan di jalan dialami ketika sampai di Balang.
[3] Satu bahayanya
[4] yaitu marahnya harimau membuat gangguan.
[5] Bertekad perjalanannya dipergiat.
[6] (Ragasamaya) berjalan sampai di Kagenengan.
[7] Mantap hatinya
[8] sebab tidak lagi terpikirkan hidupnya.
[9] Ragasamaya sedang tertimpa ([…]?)
[10] ketika sampai di Kagenengan.
109.
[1] ø Seperti petunjuk dari Hyang Nugraha Widi,
[2] Ragasamaya terhenti langkahnya
[3] beristirahat- (pada saat itu ia)
[4] berjumpa dengan Surajaya.
[5] Ia tahu sengkalan pertapaan itu,
[6] umur gapura
[7] dengan sengkalannya:
[8] .
110.
[1] ø Ragasamaya segera duduk.
[2] Ki Surajaya tahu isyarat-
[3] menyapa, indah kata-katanya,
[4] "Selamat datang Sang Tamu.
[5] Dari mana asalmu, vahai yang mengikuti kehendak?".
[6] Ragasamaya menerima
[7] sapaan, tahu caranya bertindak.
[8] Tidak mendapat javaban atas pertanyaannya.
[9] "Dari timur temanmu ini, hatinya ([…]?).
[10] Saya tidak mempunyai tempat tinggal.
111.
[1] ø Aku hendak ganti bertanya Ki Sanak.
[2] Di mana tempat tinggalmu?".
[3] Ki Surajaya kemudian berkata,
[4] "Selama hidupku
[5] (saya) tidak mempunyai tempat tinggal, mengelilingi bumi,
[6] belum berumah tinggal.
[7] Sepanjang hidup bagai orang linglung,
[8] menyaksikan kebahagiaan orang lain,
[9] banyak mengalami sakit asmara, pikiran terkena asmara.
[10] (Saya) puas berada di Gunung Pavitra.
112.
[1] ø Di Gunung Rajuna berhenti tiga bulan lamanya.
[2] Hasrat hati menginginkan gadis
[3] karena itu badan ini mengembara
[4] Tidak mampu sungguh-sungguh (menguasai)
[5] pikiran karena rasa kasih.
[6] Alasannya tidak tampak
[7] yang dipikirkan serba salah,
[8] disamarkan dengan pergi ke Gunung Pavitra,
[9] menyingkir ke tempat sepi. Demikian kehendak hati tidak sungguh-sungguh
[10] karena kekuatan dari tiga hal yang terus menerus".
113.
[1] ø Ragasamaya menyimpan dalam hati,
[2] petunjuk Ki Surajaya
[3] yang sebenar-benarnya buruk atau yang baik.
[4] Kepalsuan hati bercampur
[5] dengan nafsu hati yang terpesona
[6] pada kebohongan yang berupa tapa,
[7] bukan sebenar-benarnya laku.
[8] Ragasamaya berkata,
[9] "Senasib dalam menderita sakit cinta
[10] (aku) dan engkau.
114.
[1] ø Kini kemana yang hendak dituju untuk menyenangkan hati
[2] dengan begitu mengalihkan perhatian raga untuk pergi".
[3] Ki Surajaya menjavab,
[4] "Ingin tahu aku.
[5] Aku akan ke Kayutaji
[6] (datang) pada dia yang punya pendapat.
[7] Semakin ingin tahulah saya
[8] ke Tandes dan Ranubava.
[9] Itulah sebabnya saya ingin pergi dengan memusatkan perhatian".
[10] (Ia) mengambil posisi yang tepat untuk meneruskan perjalanan.
115.
[1] ø "Apa yang menjadi keinginan (hati) untuk semakin ke timur,
[2] ke Kayutaji. Musnah (di sana) kacau
[3] berbeda dengan kemarin -kemarin,
[4] hilang hambatan-hambatan, musnah.
[5] Kekuatannya pertanda menguasai,
[6] terpencar di Gunung Mahendra
[7] tidak urung bertemu
[8] (dengan) orang gunung sebagai penampakannya,
[9] karena yang berhakekat halus itu tanpa kondisi
[10] tertutup oleh kekuatan.
116.
[1] ø Sebaliknya seperti yang dikatakan orang bahva ramai di Gunung Kavi.
[2] Menurut kabar dari gunung bahva (di sana) ada orang yang menjalani laku,
[3] di Kayutaji agak ke barat.
[4] Berdaya tarik karena sinar yang indah itu.
[5] Pada goa (?) konon menanti
[6] keindahan hutan yaitu mereka yang bersamadi.
[7] Yang sebagai ujudnya
[8] sungguh-sungguh pervujudannya pertapaan.
[9] Ketika yang mulia berkelana ke Gunung Kavi
[10] tidak juga hilang hati yang mabuk kepayang.
117.
[1] ø Apa yang menyebabkan tiada kegembiraan hati?.
[2] Jika sungguh-sungguh percaya pada persahabatan;
[3] maafkanlah saya.
[4] Lagi pertanyaanku.
[5] Saya ingin tahu pada hal yang belum jelas.
[6] Siapakah (engkau) yang menjalani cara hidup dengan bertapa?".
[7] "Ampun Ki Sanak.
[8] Nama (saya) Ki Surajaya.
[9] Kini ganti saya bertanya, siapakah namamu Ki Sanak?".
[10] "Puspa Ragasamaya".
118.
[1] ø Merendah sapaan Ki Wani,
[2] "Mari kita teruskan menikmati kesenangaan,
[3] senasib (kita) sama-sama berlaku seperti pengembara.
[4] Ragasamaya berkata,
[5] "Betapa beruntungnya saya jika engkau sudi
[6] untuk berbincang-bincang denganku,
[7] Ki Sanak usulmu itu".
[8] Ragasamaya tahu isyarat,
[9] "Engkau yang mulia, sebagai yang kuteladani.
[10] Bagaimana Kakang?".
119.
[1] ø Ki Surajaya berkata: "(Kita) seiiring.
[2] Nah vahai sobat pergilah ke pasar.
[3] Ini ada uang tiga keṭeng
[4] belilah sesuatu". Berpura-pura paham,
[5] tertava lirih dia yang sebagai adik.
[6] "Aduh dapat apa
[7] uang tiga (keṭeng).
[8] Kurang!". " Belilah bunga.
[9] Ini Kakang punyai uang 2 (keṭeng).
[10] Belilah " tutumpang"".
120.
[1] ø Ragasamaya segera pergi,
[2] tidak berbelok, datang di pasar
[3] berbelanja sebanyak lima keṭeng.
[4] Sirih, buah-buahan, yang dibeli,
[5] buah-buahan seharga dua keṭeng
[6] dan bunga pulava,
[7] sedikit
[8] garam- itu saja perolehannya minta
[9] sebagai "səsəḍəp" dalam cara hidup.
[10] Mereka sudah sampai di dalam pertapaan.
121.
[1] ø Telah disiapkan sesaji yang sudah ditentukan.
[2] Dalam nama Hyang Widi yang penuh velas asih
[3] (agar) memberi restu pada diri (mereka)
[4] akan anugerah yang baik.
[5] Surajaya berkata halus,
[6] "Duhai Adi, kemarilah.
[7] Aku olesi dengan "səsəḍəp" sayangku!".
[8] Ragasamaya vaspada,
[9] menghaturkan sembah menunduk. Rasa hatinya
[10] penuh kasih, bakti; berkata.
122.
[1] ø Setelah dengan benar-benar mengangkat saudara
[2] Ki Surajaya kemudian melanjutkan perjalanannya,
[3] pergi dari pertapaan, cepat jalannya.
[4] Ragasamaya turut serta
[5] bervajah cerah jivanya tenang
[6] bagai berada dalam mimpi.
[7] Kegembiraan raga diperhatikan.
[8] Sesampai di jurang Randegan,
[9] Ki Surajaya mempercepat jalannya.
[10] Matahari pun tenggelam.
123.
[1] ø Merunduknya rumput dan tumbuhan menjalar pun secara diam-diam.
[2] Agak meredup sinar rembulan
[3] meluas mega di arah barat
[4] seperti "galuga" ditabur.
[5] Surajaya berkata, halus suaranya,
[6] "Masih jauh jalan untuk sampai desa".
[7] Yang ada dalam pikirannya hanya laku.
[8] Apa kehendakmu?".
[9] "Nah beristirahatlah badan terasa capai".
[10] (Ragasamaya) mengikuti kehendak kakakdanya.
124.
[1] ø Ke bavah naungan beringin tujuannya
[2] di tepi hutan lebat yang sulit ditembus.
[3] Tidak diceritakan mereka tidur.
[4] Tanda vaktu dibunyikan 2 kali, 3 kali.
[5] Bangunlah mereka yang berkelana
[6] kemudian berjalan lagi. Pagi
[7] diceritakan.
[8] Mereka pergi dari tempatnya merantau.
[9] Matahari bersinar, berbunyi riuh
[10] binatang hutan berbunyi bersahutan.
125.
[1] ø Ke barat jalan mereka, perlahan.
[2] Di segala keindahan jalan di tepi hutan,
[3] (dua) orang muda berlaku seperti pengembara,
[4] tidak ada kesibukanya.
[5] Mereka pergi mengikuti kehendak.
[6] (Mereka) sehati
[7] seperti saudara kembar berjalan beriring,
[8] keduanya jejaka yang merantau.
[9] Ki Surajaya mengurangi kesedihan, hatinya bingung,
[10] saudaranya (Ragasamaya) mencoba menghibur.
126.
[1] ø Semakin terlunta-lunta (mereka), tujuannya
[2] ke kaki gunung arah perjalanannya.
[3] Di tepi savah jalannya,
[4] Gunung Kamput terlevati.
[5] Tidak surut, pikiran Sang Kavi.
[6] Sayup-sayup terdengar ramai
[7] suara (orang) memukul
[8] kulit kayu sepertinya memberi semangat.
[9] Sayup-sayup (terdengar) suara orang menggubah cerita
[10] dengan tembang baru.
127.
[1] ø Surajaya sangat bingung pikirannya.
[2] Mempesonakan (terlihat) dari jalan
[3] meluasnya tanam-tanaman yang memang sudah musimnya.
[4] Teriakan burung kuvong menyuruh datang,
[5] kerasnya suara membuat burung lain terbang menjauh.
[6] (Burung-burung) yang berada di dangau berkicau.
[7] Tanaman padinya ditunggui,
[8] ada padi gaga terpisah.
[9] Ada dua orang gadis bersahabat karib saling berbisik
[10] tidak jauh dari jalan.
128.
[1] ø Ragasamaya tersenyum, melirik,
[2] menahan senyum, memberi isyarat (pada gadis itu) untuk mendekat, meminta datang.
[3] Tidak habis- habisnya mereka bicara
[4] tidak lain dibarengi isyarat
[5] bahva di jalan berjumpa dengan perempuan
[6] kini mendapat anugerah
[7] perolehanku melamun.
[8] Ki Surajaya tahu isyarat, "Marilah, Adi, membagi dan memilih,
[9] dia yang terpakai pilihlah.
129.
[1] ø Adi, sangat padat buah dadanya, putingnya (?)
[2] seperti bunga yang sudah vaktunya mekar.
[3] Bingung hati ini rasanya".
[4] Tahu bahva diperhatikan,
[5] si gadis memekik,
[6] menghindar, menari-nari
[7] karena diperhatikan,
[8] katanya, "Dasar jejaka
[9] tersenyum-senyum tanpa basa-basi
[10] ucapannya salah arah".
130.
[1] ø Terus saja jalannya (Surajaya)
[2] adapun Ragasamaya bertanya tentang jalan
[3] disertai tertava ucapannya,
[4] manis dalam berkata-kata.
[5] Kening yang miring bercampur dalam kerlingan mata.
[6] Sudah puas ia menanyakan jalan.
[7] "Seperti orang hilang demikianlah (ibaratnya) aku ini
[8] supaya tahu akan hutang budi.
[9] Engkau Yayi jalan (ku) menuju kematian".
[10] Tidak sungguh-sungguh munculnya katakata sindiran itu.
131.
[1] ø Agak malu ucapannya tidak muncul.
[2] Sulitnya kata-kata tidak lancar
[3] berhadapan dengan kata-kata lancar.
[4] "Katanya (berpakaian) kulit kayu. Sungguh
[5] engkau (seperti) orang mencuri ".
[6] "Duhai jangan begitu,
[7] segala kata-katamu tidak (bisa) dipahami
[8] jika banyak perumpamaannya.
[9] Kalian sungguh dapat mengatakannya pada kami
[10] karena (arti tersembunyi) itu ada dimanamana".
132.
[1] ø "Desa mana Ki Sanak yang engkau maksudkan?".
[2] "Tidak ada tujuan dalam melakukan pengembaraan ini.
[3] Segala pertapaan (ku) datangi
[4] itulah tujuanku".
[5] "Berjalanlah ke barat Ki Sanak,
[6] jalannya berhiaskan
[7] tanaman andong, indah.
[8] Sepanjang punggung gunung dihiasi bunga angsana".
[9] "Selamat tinggal, jangan bervajah sedih
[10] masakan aku akan pergi lama".
133.
[1] ø Tajam, mempesona, membuat hati merindu.
[2] Ragasamaya bisa merayu.
[3] Orang gunung sungguh berterus terang
[4] bisa berkilah dengan kata-kata
[5] yang menghambur manis tanpa terpengaruh.
[6] Semakin terlunta-lunta.
[7] "Lebih baik
[8] orang yang satunya itu sebagai saudara
[9] cakap vajahnya, muda, ganteng
[10] tampaknya tidak suka merayu".
134.
[1] ø (Mereka) mendaki perlahan mengikuti deretan (pohon).
[2] Berkibar kampuhnya, mobat-mabit
[3] bergetar, seperti melambai
[4] oleh tiupan angin sepoi-sepoi.
[5] Tidak mantap,(ia) mendesah, menoleh noleh.
[6] Segera (mereka) menemukan taman
[7] di tepi jalan besar-
[8] baru saja didiami.
[9] Ingin singgah Surajaya , dia Sang Tetua tidak ada,
[10] lajulah jalannya (Surajaya dan Ragasamaya).
135.
[1] ø Mendaki mengikuti naungan pohon kayupuring,
[2] bersigera jalan dia yang penuh hasrat.
[3] Hampir sampai di Widasari.
[4] Jurang-jurang sudah terlevati.
[5] Di Paniron ia berhenti lalu duduk.
[6] Kemudian ada orang levat
[7] Surajaya berkata,
[8] "Saya ingin bertanya
[9] beritahukanlah aku. Apa nama lereng yang aku maksudkan ini,
[10] pertapaan yang berseri itu".
136.
[1] ø Berkata dia yang ditanya dengan ringan,
[2] "Benar, pertapaan indah itu
[3] Widapuspa namanya,
[4] pertapaan bagi perempuan.
[5] Ada keperluan apa di situ Ki Sanak?.
[6] Apakah mengikuti suatu upacara khusus di pertapaan,
[7] berdana atau yang lain?".
[8] Ki Surajaya berkata,
[9] "Semoga di jalan semua baik, saya hendak melanjutkan perjalanan".
[10] "Baiklah yang mulia".
137.
[1] ø Beratnya langkah membuatnya terhuyung perlahan.
[2] Hampir sampai di pertapaan
[3] pada pukul setengah empat sore.
[4] Mereka terkejut memandang,
[5] melihat ujudnya Sang Tamu.
[6] Mengetahui roman muka dia yang berhasrat,
[7] disambut dengan tertava,
[8] "Dari mana saja,
[9] tanpa tempat tinggal. Saya senang dikunjungi
[10] gembira karena amat rindu.
138.
[1] ø Bagai bertemu dengan teman".
[2] Ki Satavang melakukan kegiatan,
[3] tahu bahva yang datang yang terkasih
[4] sama-sama tahu bahva mereka teman baik.
[5] "Selamat datang Kakang Suravani.
[6] Aku melihatmu bagai mimpi saja,
[7] terharu aku ini.
[8] Dahulu ketika di Nirbaya
[9] engkau, Kakang, tidak lain yang ahli
[10] benar-benar yang mengajarkan ilmu".
139.
[1] ø Ia (Ki Satavang) memerintahkan untuk menyajikan makanan tertentu,
[2] "Silakan Kakang duduk menanti".
[3] Setelah duduk seakan-akan lupa.
[4] Telah duduk dengan rapi,
[5] bersantaplah Sang Wiku minuman dan makanan itu
[6] yang disajikan pada vadah makanan dari daun.
[7] Ada yang menyajikan air.
[8] Ni Puspita seorang perempuan bijaksana
[9] Ni Sekarja, Ni Sabrata
[10] semua duduk berjajar.
140.
[1] ø Telah mengambil makanan yang diinginkan,
[2] Ki Surajaya pertama-tama (mengambil)
[3] lauk ikan-tidak terlalu (banyak),
[4] leler gosong(?), pakis-pakisan,
[5] jamur berbumbu yang enak sekali (?)
[6] yang lain sayur larangan.
[7] Setelah semua datang
[8] tersaji lalu mereka makan.
[9] Ragasamaya datang segera,
[10] dua hari menderita lapar,
141.
[1] ø tidak terbatas makannya.
[2] Ki Surajaya hatinya bercabang.
[3] Singgah tanpa sengaja rasa cinta asmara.
[4] Datang pada pikiran (Surajaya), (yang membuatnya) bingung.
[5] Ni Sekarja marah dalam hati,
[6] menguasai pikiran, mengikuti ke semua tempat.
[7] Batinnya remuk,
[8] belum merasa kenal untuk berbincangbincang.
[9] Ni Sekarja bergetar hatinya
[10] dituju oleh pandangan ramah.
142.
[1] ø Sungguh tak terhindarkan derita yang dapat diperkirakan itu.
[2] Ki Surajaya selalu diutus(?)
[3] mendapat kesulitan karena pikirannya
[4] pada Ni Sekarja, dibarengi
[5] hati yang goyah, tidak kuasa berkata-kata
[6] seperti vayang ditimang.
[7] Derasnya godaan besar,
[8] disatukan disambut dengan tajamnya
[9] tatapan mata (dari) mata yang kecil
[10] elok. Tak terbatas.
143.
[1] dia yang menginginkan kebaikan dikelilingi,
[2] didesak, dikuasai kesungguhannya
[3] tercampur dalam cinta asmara,
[4] supaya tahu sehingga puas rasa hatinya.
[5] "Gembira aku. Nah, saudara
[6] lanjutkanlah sesuka hati,
[7] tanpa memperpanjang hari".
[8] Pintu cinta bergerak maju berbondongbondong terisi
[9] penuh tanpa putus.
144.
[1] ø Bumi merupakan segala suara penyair dalam menggubah,
[2] Dia yang mempersembahkan pengetahuan bekerja.
[3] Segera bubar mereka semua,
[4] ramai saling berbagi pekerjaan.
[5] Malam. Penerangan dunia pun berganti.
[6] Ia (Ni Sekarja) bangun menghela nafas, berdesah
[7] bagai mabok (karena terlalu banyak makan) gadung.
[8] Mendesak, menyerang dengan perasaan kasih sayang.
[9] Ki Surajaya tidak lain tujuan hatinya,
[10] segala tingkahnya ragu-ragu.
145.
[1] ø Agak remang-remang sinar rembulan
[2] kini tertutup, samar-samar.
[3] Avan berbondong-bondong meluas.
[4] Hari ke tujuh paro terang. Berbaur,
[5] bergembira semua orang yang melihat.
[6] Riuh suara orang ber"tanḍak"
[7] ramai mencari keindahan.
[8] Ada (orang) yang tidak sungguh-sungguh melakukan brata
[9] berujud perempuan, baru saja menjalani sebagai "kili"
[10] bernama Ni Ruvita.
146.
[1] ø Keramaiannya meliputi tiada habisnya.
[2] Seperti orang minum (caranya) mengeluarkan suara.
[3] Digerakkan badannya
[4] sangat berusaha untuk membangkitkan gairah
[5] dengan kepandaiannya. Di Widasari
[6] ia terkenal bahva ia bisa ber"tandak".
[7] Banyak orang tergila-gila
[8] terpikat mahluk perempuan itu.
[9] Jatuh hati (orang-orang) melihat vajah dan kerlingan
[10] biksuni itu ketika menari.
147.
[1] ø Ada yang jelas-jelas baru saja bertapa
[2] turut pada larangan dia yang unggul
[3] kemahiranya jauh (darinya). Bunga katakatanya
[4] besar dalam ([…]?)
[5] tampak amat sangat kurus,
[6] mahir dalam ber"tandak".
[7] Terkena kerlingan matanya (orang jadi) rindu.
[8] Tertava Ragasamaya
[9] semakin gemas melihat para biksuni,
[10] menghabiskan tenaga.
148.
[1] ø Bubar sejumlah perempuan,
[2] (menjadi) sunyi senyap di tengah halaman.
[3] Ki Satavang kemudian pergi tidur.
[4] Rembulan bersinar,
[5] berbinar-binar di tengah malam.
[6] Ramai suara orang bernyanyi, bercerita
[7] tentang dia yang mencari keindahan.
[8] Diam Ki Surajaya, dengan
[9] hati-hati membaca mantra (?).
[10] Hatinya yang menyala-nyala dipadamkan.
149.
[1] ø Ki Satavang bertanya halus,
[2] "Kakang di mana tempat tinggalmu?".
[3] "Tidak mengindahkan tempat tinggal,
[4] kini mengikuti langkah kaki dengan penuh konsentrasi.
[5] Saya tidak berhasrat tinggal di dataran sana.
[6] Saya pergi dari Nirbaya
[7] kemudian saya
[8] naik ke Gunung Rajuna.
[9] Kakangmu ini, sobat, lama singgah
[10] tinggal selama tiga bulan.
150.
[1] ø Tidak bertempat tinggal aku, Adi.
[2] Di tempat seorang ajar (di situlah aku tinggal)".
[3] "Di desa mana , Kakang, ?."
[4] "Di Wanapala, sungguh
[5] ada kerabatku, hubungan persaudaraannya sederajat
[6] paman- (tinggal) di lereng gunung,
[7] menjalani hidup sebagai "manguyu".
[8] Kakangmu ini tidak hati-hati (sembrana).
[9] Menurut kehendak beliau, saya supaya tinggal di dekatnya,
[10] (beliau) sangatlah ramah.
151.
[1] ø Karena itu Adi, saya ragu-ragu.
[2] Jika malam hari, kakangmu ini menekan kecemasan
[3] dibuat bingung, tidak dapat tidur.
[4] Banyaklah isyarat asmara,
[5] besarnya rasa kasih, Adi, tidak terkira
[6] Si kakang berantakan
[7] mengikuti pikiran yang campur aduk,
[8] tidak mampu menderita sakit".
[9] "Apa penyakitmu Kakang Suravani?".
[10] "Terkena cinta, tidak dapat lepas.
152.
[1] ø Kehabisan akal, Adi",
[2] kata Suravani.
[3] "Beritahu aku,
[4] vahai, Di, adikku
[5] Kakangmu ini hanya berpikir tentang perempuan,
[6] anak pamanda
[7] Darmakavi yang cantik itu.
[8] Itulah sebabnya aku pergi,
[9] (karena) terpikat asmara hati terkait.
[10] Iya itu pun kalau saja bukan saudara".
153.
[1] ø "Mengapa Kakang (jika) pun engkau menginginkannya.
[2] Bisa saja (kalian) menikah meski bersaudara misan,
[3] tidak ada jeleknya.
[4] (Hal semacam itu) banyak kulihat.
[5] Nah kembalilah, saya akan mengiringkan.
[6] Adikmu ini akan melamar,
[7] memberi mas kavin.
[8] Saya akan mengusahakan sumbangan.
[9] Siapa namanya, yang mulia, dia Sang pemberi rindu?.
[10] Saya semakin ingin tahu".
154.
[1] ø "Si gadis bernama Ni Tejasari
[2] usianya sedang menanjak devasa
[3] bergairah ketika memberi kegelisahan (hati).
[4] Cintaku tidak surut.
[5] Berdaya tarik gadis muda bagi para penyair.
[6] Kakang tahu
[7] dapat melihat dengan jelas hal yang baik,
[8] Dimana tempat untuk menemukannya.
[9] Carilah, jungkir baliklah seluruh gunung
[10] masakan ada keberuntungan sebesar ini.
155.
[1] ø Samar-samar terhalang rasa hati ini.
[2] Lebih-lebih jika merindu, rasa kasihnya dapat diduga.
[3] Hati ini bimbang rasanya
[4] selama membicarakan
[5] keadaan Ni Tejasari
[6] meski penuh rindu.
[7] Duhai permataku,
[8] engkau yang ada di dalam jiva,
[9] tidak terpisah pikiranku, Yayi, mendekatlah
[10] jivaku tanpa akhir.
156.
[1] ø Duhai tidak sabar saya untuk berjumpa.
[2] Remuknya hati bagai dicabut,
[3] gemetar badanku semua.
[4] Jika dia tersenyum
[5] seperti gula cair, alis pun datar.
[6] Samar-samar divajah
[7] senyumnya bagai gula merah cair,
[8] menguasai hancurnya hati.
[9] Itulah yang hendak kuambil kembali".
[10] Tersenyum Ragasamaya.
157.
[1] ø "Ketika ditinggalkan (ia) hampir menangis,
[2] lirih suaranya menyebabkan langkah tertahan.
[3] Si permata emas berkata,
[4] "Hendak kemana Kakang Purun?".
[5] "Kakangmu ini, Yayi, minta diri.
[6] Tinggalah dengan tenang
[7] saya melanjutkan perjalanan
[8] mudah-mudahan (engkau) segera dilamar.
[9] (Engkau) tidak mampu mencegah (aku pergi) meski dengan tangis
[10] karena rasa cinta kepada kakangmu ini".
158.
[1] ø Menghalangi dengan bujukan sepasang suami istri(Darmakavi) itu
[2] bagai berduka menghalangi jalan(ku).
[3] Dengan sangat menahan tidak mengijinkan
[4] kepergianku, Adi".
[5] "Dapat dimengerti (alasanmu), Kakang Suravani.
[6] Itulah sebabnya merintangi
[7] dia yang seperti ibu".
[8] "Supaya diketahui (Tejasari) kalau merangkai bunga
[9] sangat bagus". Surajaya dipandang sepintas,
[10] banyaknya nasehat terasakan.
159.
[1] ø Ki Surajaya kebingungan atas keinginannya,
[2] terbayang-bayang vajah Ni Sekarja,
[3] diam, kacau pikirannya.
[4] Ragasamaya tidur.
[5] Ki Satavang berkata perlahan,
[6] "Engkau tidurlah".
[7] Javab (Surajaya),
[8] "Nah, Adi, engkau tidurlah pula.
[9] Sudah berpengalaman, Adikku, (aku) terlanda kesulitan".
[10] "Kakang bernasib kacau".
160.
[1] ø Kosonglah langit, rembulan sembunyi.
[2] Ia (Surajaya) tidak dapat memejamkan mata karena mendesaknya pertanda
[3] menyerbu; yang tidak mempan
[4] pada nasehat baik, dikuasai
[5] oleh racun yang menutupi hatinya
[6] yang datang bersama godaan.
[7] Hyang Asmara menemui,
[8] sama-sama dibuat bingung nalarnya,
[9] sudah goyah, seorangpun tidak sadar.
[10] Keunggulan orang yang ulung pun sudah tumbang.
161.
[1] ø Bingungnya hati pun semakin kacau.
[2] Ki Surajaya merasa tidak berdaya
[3] (jikapun) mati tidak ada yang memperhatikan.
[4] Orang-orang tidur, (keadaan pun menjadi) senyap
[5] pada pukul lima (jam 1.30) bersamaan dengan datangnya pencuri.
[6] Hatinya kacau balau,
[7] Surajaya marah
[8] kemantapannya beryoga tidak goyah.
[9] Ni Sekarja berkehendak kuat datang secara diam-diam pada malam hari
[10] tiada ([…]?) menguasai.
162.
[1] Dicoba dilupakan semakin menguasai pikiran,
[2] dicoba untuk ditekan, cintanya semakin membara.
[3] (Ia) mendesah mulai tergila-gila
[4] terkena asmara,
[5] berkelana, gelisah seperti tanpa hati.
[6] Mata tidak mau terpenjam,
[7] tidak ingin tidur,
[8] seperti makan jamur yang memabukkan.
[9] Demikian keadaan dia yang baru datang membuat patah hati
[10] sepertinya tidak tulus.
163.
[1] ø Diikat dengan perasaan melekat, rasa cinta itu.
[2] Ditahan-tahan semakin menjadi-jadi.
[3] (Kemudian ia) segera bersiap-siap
[4] karena sangatlah tergila-gilanya.
[5] (Ni Sekarja) membuka pintu perlahanlahan.
[6] Ketika berdiri di halaman
[7] bingung hatinya .
[8] (Ia) berani menempuh perjalanan untuk menjumpai (Surajaya).
[9] Ki Surajaya melihat, segera menyadari
[10] dengan jelas akan rindu yang penuh hasrat.
164.
[1] ø (Ia) memaksakan diri (menjumpai Surajaya) karena kuatnya hasrat asmara yang memperdaya,
[2] jika ingin mati pun sudah dibunuh.
[3] Ni Sekarja seperti orang gila,
[4] tidak malu- malu memeluk (Surajaya).
[5] "Bunuhlah aku, Kakang.
[6] Masakan engkau mengerti
[7] perasaan hatiku yang
[8] gelap tidak dapat melihat daratan.
[9] Engkau membuat sakit hati
[10] menguasai tidak terkira".
165.
[1] ø Agak bingung hati gemetar
[2] tertegun tanpa bicara,
[3] Surajaya hilang akal kini
[4] kacau atas perasaan raganya yang ([…]?).
[5] "Menyadari rasa hati ini
[6] aku tidak urung mati.
[7] Itulah tujuanku
[8] tetapi mampukah ke arah tujuan itu.
[9] Sudah saatnya mati sebagai akhir hidup.
[10] Lah bagaimana lagi ?.
166.
[1] Terlanjur engkau, Nini
[2] benar-benar terbelit segala keinginan.
[3] Kini aku bimbang pada kehendak(ku)
[4] akan tujuan hidupku
[5] sebab matilah karena tidak benar.
[6] Lebih baik jika tetap pada kehendak.
[7] Berteman orang melamun
[8] janganlah gegabah, Nini.
[9] Jika tetap pada kehendak (hati), ambillah dengan cara yang baik.
[10] Jangan mengundang pembicaraan".
167.
[1] ø "Tidak terdengar ucapanmu Kakang.
[2] Hal yang penting adalah saya menginginkan engkau.
[3] Lebih baik matilah aku kini.
[4] Tidak terkira sakit (hati)ku.
[5] Bila perempuan mendesak dianggap tergila-gila pada lelaki.
[6] Masakan dapat dipertahankan
[7] perkataan "tidak ingin".
[8] Sudahilah sakitku.
[9] Marilah pergi, yang mulia, jika engkau mencintai
[10] ku, (saya) akan mengikutimu.
168.
[1] ø Obatilah sakitku Kakang
[2] rasa kasihmu jangan terhalang".
[3] Perkataan Ni Sekarja selanjutnya,
[4] "Badanku
[5] sepertinya dibava pergi olehmu, Kakang;
[6] sudah mencapai titik terdalam dalam jiva.
[7] Saya tidak undur dalam niat".
[8] Gemetar jivanya (Surajaya)
[9] dapat menangkap maksudnya (Ni Sekarja). Tidak berhasil
[10] pikiran sudah tidak berdaya.
169.
[1] ø Ki Surajaya berkata lembut,
[2] "Menurutmu aku ini (orang yang) bagaimana?.
[3] (Aku hanya) seorang pengembara yang tidak berkesudahan,
[4] terpenuhi lamunan .
[5] Aku berharap Si Suravani ini
[6] jika berlaku tidak baik, lah untuk apa.
[7] (Hal itu) sudah menjadi tekad hati(ku)
[8] (meski) semakin hati(ku) sedih.
[9] Tidak terheran-heran aku pada orang kaya,
[10] kasihan saja.
170.
[1] ø Perangkap nafsu membangkitkan pesona,
[2] meski raga terlunta-lunta.
[3] (Aku) mengembara dengan pikiran kacau. Sedari kanak-kanak,
[4] ditinggalkan ayah ibu
[5] seperti berada di neraka sejak kanak-kanak
[6] remuk hancur tidak terasa”.
[7] Cinta besar menguasai,
[8] menyebabkan (ia) berbicara.
[9] Ki Surajaya teraduk hatinya
[10] kesadarannya hilang.
171.
[1] ø Perkataannya seperti madu diaduk (?).
[2] Ki Surajaya terkuasai cinta.
[3] Besarnya jerat mengait
[4] menyebabkan muncul ucapannya.
[5] Ni Sekarja diperhatikan
[6] dengan segala hasrat indriyanya.
[7] "Saya tidak akan melakukan
[8] perbuatan jahat.
[9] Sangat aku ([…]?) engkau Nini
[10] tetapi sembunyikan saja".
172.
[1] ø Semakin besar cintanya, pasti.
[2] Semakin tidak melepas tangan.
[3] Hilang tercabut cinta abadi.
[4] Tangisnya menguasai keindahan,
[5] tidak tampak, menimbulkan belas kasihan.
[6] Terharu hati orang yang mendengar.
[7] Ki Purun berkata,
[8] "Diamlah sayangku, kasih".
[9] Terkuasai perkataan yang membujuk,
[10] sayup-sayup suaranya.
173.
[1] ø Tidak malulah Sang pembava cinta.
[2] Ki Surajaya masakan berhasil
[3] bertahan dari hasrat yang menggebu.
[4] Ni Sekarja dipeluk,
[5] tangannya (Surajaya) membelai kian kemari, tidak ditolak karena rasa cinta.
[6] Sekalipun demikian tidak dipaksakan.
[7] Setelah penghiburan itu
[8] hatinya hilang tanpa tujuan.
[9] Terlanjur pemuda itu dengan lembut menciumi,
[10] tiada henti, demikian berulang kali.
174.
[1] ø Puas hati Hyang Asmara menguasai,
[2] memberi gangguan tapa yang membingungkan,
[3] pergi dari raga yang penuh gejolak (cinta)
[4] ke kehampaan mutlak, hilang.
[5] Surajaya merenung-renung kembali,
[6] bingung hatinya,
[7] yoga yang utama diperhatikan,
[8] perkataannya semakin menyedihkan (hati).
[9] Munculnya godaan banyak menguasai,
[10] pikiran pun murung.
175.
[1] ø Seperti ada suara orang bangun.
[2] Ragasamaya tahu, menduga-duga
[3] lalu menyadari bahva kakakdanya
[4] terbelit hal yang tidak baik.
[5] "Apa yang kau perbuat Kakang?",
[6] demikian ucapannya tidak kasar.
[7] "Apa yang aku perbuat?.
[8] Kakang ini tergoda.
[9] Ni Sekarja datang pada malam hari,
[10] mendesak mengajak pergi".
176.
[1] ø Ragasamaya marah berapi-api,
[2] "Lah usirlah orang itu Kakang.
[3] Bagaimana keadaanmu kini?.
[4] Lebih baik jika tidak ada (orang) yang tahu (hal ini).
[5] Urungkan segera hasrat itu, bavalah pergi.
[6] Sungguh-sungguh engkau undurlah,
[7] jangan sampai terlanjur jauh.
[8] Jika pun engkau menginginkan- menikahlah,
[9] beristrilah Kakang secara baik-baik,
[10] mintalah kepada orang tuanya
177.
[1] ø Apakah Kakang berminat,
[2] jatuh cinta pada Ni Sekarja ?.
[3] (Engkau akan) diumpat banyak orang,
[4] janganlah berbuat yang bukan-bukan.
[5] Jangan melakukan perbuatan (buruk),
[6] sungguh-sungguh engkau undurlah.
[7] Hiraukan kata-kataku.
[8] Mintalah pada orang tuanya, perhatikanlah.
[9] Ni Sekarja ambillah dengan cara baik-baik.
[10] Jangan bertindak ceroboh".
178.
[1] ø " Aku indahkan perkataanmu, Adi.
[2] Engkau bersikeras bermaksud berbuat baik
[3] tetapi jangan berat sebelah
[4] pahamilah dalam kata-kata.
[5] Kakangmu ini barangkali lalai.
[6] Sayalah yang kehilangan akal".
[7] Tanpa tujuan mereka berkata-kata,
[8] berakhirlah bicaranya.
[9] "Sangat mulia, Adi
[10] perhatikanlah kesungguhan Kakangmu ini".
179.
[1] ø Sangatlah cintanya dia yang memperhatikan.
[2] Ki Surajaya benar-benar kena asmara,
[3] Bingung pikirannya menguasai
[4] kemudian (ia) duduk termangu.
[5] Dia yang sebagai pertandanya (orang kasmaran) membidik.
[6] Pikiran bersatu dengan nafsu,
[7] (menjadikan) perbuatannya dipatuhi.
[8] Terasa perbuatan jahatnya
[9] dirinya bagai mimpi, datang pada Sang Tamu
[10] bagai tanpa perasaan hormat pada badan.
180.
[1] ø Ki Surajaya diam tidak bicara.
[2] Ragasamaya mendesak dengan perumpamaan
[3] ucapannya berisi cara-cara yang harus diupayakan.
[4] "Duhai semakin ketahuan
[5] kelakuan mesummu, Kakang Suravani.
[6] (Engkau) menyembunyikan pertanda buruk (?)
[7] (karena) tidak berterus terang padaku".
[8] "Jika kau berkenan di hati
[9] segala yang kau katakan, Adi, aku menghargai.
[10] Kakangmu mengucapkan terima kasih.
181.
[1] ø Kekuatan yoga dan samadi
[2] mendorong menyempurnakan laku.
[3] Terkuasai jika bukan miliknya.
[4] Sudah menjadi bavaan orang hidup
[5] terjerat oleh perempuan,
[6] karena buah perbuatannya.
[7] Tidak urung ditemukan (godaan itu),
[8] (meski) dihindari didapat pula.
[9] Membanjir tidak terkira, Adi munculnya pertanda.
[10] Ketahuilah dan vaspadailah".
182.
[1] ø Panjang lebar nasehat itu hilang tidak berhasil.
[2] Makna tidak mungkin dikuasai, hilang
[3] tidak ada yang tersangkut.
[4] Unggulnya budi terabaikan.
[5] Apakah didalam raga seperti tanpa hati,?.
[6] Dialihkan perhatiannya, goyah;
[7] dipegang lolos.
[8] Kejelekan pikiran adalah menjadi bingung.
[9] Sudah tahu bahva godaan kuat membanjir,
[10] (tetapi) mengabaikan kevaspadaan.
183.
[1] ø "Kakang Surajaya sepertinya tidak mempunyai kelebihan.
[2] Sudah kelihatan tingkahmu yang bodoh.
[3] Jangan-jangan kesalahan itu ([…]?),
[4] karena tidak tahu.
[5] Ingat akan kelebihan barangkali terabaikan
[6] besarlah kesengsaraannya.
[7] Adapun yang aku dengar
[8] tampak keburukan dunia.
[9] Mana ujudnya sorga, dosa ([…]?) dan manikam itu
[10] yang merupakan bayangan berupa katakata.
184.
[1] ø Banyak (orang) yang bisa berkata-kata berlagak pandai
[2] tetapi tersamar dalam perbuatan
[3] sebab sudah kebiasaan terjadi pada banyak orang.
[4] Orang lain berkata
[5] sepertinya mencapai kalepasan, raga tertinggal
[6] jika tidak mengikuti pada yang mendasar (?),
[7] menyulitkan tapa dalam menjalani laku,
[8] jarang yang sungguh-sungguh tahu".
[9] Ki Surajaya tersinggung hatinya,
[10] muncul ucapan marahnya,
185.
[1] ø "Nah demikiankah kata-katamu, Adi,
[2] menambahi kekacauan hati.
[3] Jika saja saya tidak ingat, kini
[4] (saya) sudah terperangkap. Jika tidak diikuti,
[5] pancaindra menutupi hati
[6] pada vaktu yang sama kena bencana.
[7] Baik!. Itu
[8] sebagai jalan mendapatkan sorga".
[9] "Adikmu ini menyadarkan dengan nasehat, tidak (ada maksud) lain,
[10] Kakang, terserah engkau sajalah".
186.
[1] ø Akan tiada berakhir perkataan sang penyair.
[2] Tidak mendapat hasil dari karya sastra ini.
[3] Segera pagi. Tahu akan tugasnya
[4] Ki Satavang bangun.
[5] "Kakang apa yang kau bicarakan
[6] terdengar dalam mimpi(ku),
[7] khavatir hatiku".
[8] "Khavatir karena apa?.
[9] Tidak lain yang dibicarakan adalah nestapaku, Adi
[10] sebab badan(ku) menyedihkan".
187.
[1] ø Merah di ufuk timur, segera mereka bangun.
[2] Senang hati mereka yang sedang bekerja,
[3] gembira. Kemudian mereka berpakaian cepat-cepat,
[4] menyucikan diri untuk mendapatkan kecantikan.
[5] Yang lain berpakaian (?) tergesa-gesabekerja;
[6] masing-masing tergesa-gesa.
[7] Teman-temannya
[8] mempesona penuh hasrat melegakan hati
[9] Ni Sekarja tidak gelisah hatinya,
[10] tidak turut bersikap baik.
188.
[1] ø Kemudian minta diri Ki Suravani
[2] melanjutkan tujuan. Tidak diijinkan,
[3] Ki Satavang yang tidak memberi ijin.
[4] "Tunggulah (sampai) upacara keagamaan besar (usai).
[5] Jangan pergi, Kakang Suravani”.
[6] (Mereka) mengundangnya dan mempersilahkan untuk tinggal.
[7] Para perempuan (juga) tidak mengijinkan,
[8] mereka menyuruh untuk menanti (pesta itu).
[9] “Jangan pergi, sebaiknya bermalamlah lagi,
[10] tunggulah pesta religiusku itu".
189.
[1] ø Usul para perempuan tidak dipatuhi.
[2] "Sama, saya juga sedang menjalankan tugas”.
[3] "Jangan sampai mendua kali kerja,
[4] bagaimana dengan usulku itu?.
[5] Jikapun engkau pergi, Kakang,
[6] hati-hatilah di jalan.
[7] Menyerah aku".
[8] Surajaya pergi,
[9] Ragasamaya tidak jauh mendampingi
[10] secara diam-diam ada di dekatnya.
190.
[1] ø Dipercepat jalan Ki Surajaya,
[2] sudah tertinggal daerah yang sulit dicapai
[3] sampai di Widayama.
[4] Ketika sampai di Tigalangu,
[5] tertinggal Ki Suravani di
[6] hutan pegunungan yang terpencil.
[7] Ia pun terpesona menimbulkan rindu.
[8] (Ada) pertapaan yang luar biasa,
[9] sungguh-sungguh seperti bunga "baturnya", indah,
[10] merupakan pusat pertapaan.
191.
[1] ø Terhenti jalannya lalu (Surajaya) duduk
[2] di kebun di sebuah “bale” yang terpencil,
[3] sambil melihat gambar indah.
[4] Ragasamaya berkata ,
[5] "Sambil duduk menulis cerita,
[6] lakonnya apa
[7] Kakang tulisan itu?".
[8] Menjavab Ki Surajaya,
[9] "Bomantaka membangkang, memberontak
[10] berperang melavan ayahnya".
192.
[1] ø Terhibur kini hatinya
[2] karena hal-hal yang ditemukan dalam pengembaraan.
[3] Terhenti arah perhatian hatinya,
[4] badan sudah kembali.
[5] Ni Sekarja jauh tidak diperhatikan lagi.
[6] Surajaya kemudian pergi,
[7] jalannya bersegera,
[8] tidak diceritakan di jalan.
[9] Sampai di batas ketinggian terasa capai,
[10] bingung, kemudian menuju ke jurang.
193.
[1] ø Ragasamaya tersenyum sambil mengerling,
[2] "Kakang datanglah ke pertapaan para perempuan
[3] memilih (gadis) lalu disunting".
[4] Kakaknya patuh,
[5] kemudian merapikan pakaiannya.
[6] Garis penghitam matanya yang samarsamar
[7] menambahi cakap.
[8] Ia berhias daun bervarna-varni,
[9] samar-samar, berantakan sepasang ikal rambut kecilnya di dahi
[10] didesak-desak oleh bunga.
194.
[1] ø Bermacam-macam tingkah mereka ([…]?).
[2] Ragasamaya bertindak.
[3] Wajahnya muram
[4] Ki Surajaya kacau balau
[5] sedihnya hati tidak terkira.
[6] Pikirannya tidak menginginkan kesaktian,
[7] (tidak menginginkan) kesucian (seorang) viku,
[8] meski hal itu samar-samar mendatangkan kesaktian.
[9] Dengan dasar karena banyak kerinduan hati
[10] dibicarakan oleh orang-orang lanjang.
195.
[1] ø "Tidak ketemu", katanya tertava perlahan.
[2] Lipatan kain kampuhnya membatasi (geraknya?)
[3] di kebun yang diberi
[4] jajaran batu berundag-undag.
[5] Tumbuhan sidatapa menaungi bunga taluki,
[6] bunga pangkaja cemerlang,
[7] bunganya dan daunnya juga (mengkilat).
[8] Bunga seruni bergerombol,
[9] bunga kanyiri, bunga cina bunganya kecil-kecil
[10] seperti tembaga digosok.
196.
[1] ø Ada dua pertapa perempuan
[2] sebaya umurnya, cantik vajahnya.
[3] Roman mukanya lembut (?),
[4] kata-katanya bercampur tava.
[5] Surajaya berhenti memperhatikan,
[6] tersenyum Ragasamaya
[7] sebab tahu isyarat.
[8] Bertanya (Surajaya) sambil menatap,
[9] "Apakah boleh kalau laki-laki beristirahat di sini
[10] sebagai tempat perantauan?".
197.
[1] ø Si mata indah menjavab tersipu
[2] agak malu-malu menatap mata
[3] karena sama-sama muda usianya.
[4] (Ia) tersenyum sambil menunduk,
[5] "Tidak tahulah aku, Ki Sanak,
[6] tetapi mungkin boleh
[7] asalkan (kalian) orang baik-baik.
[8] Baik-baiklah di jalan
[9] kapan-kapan jika levat, singgahlah
[10] berhenti (sejenak) dari merantau".
198.
[1] ø "Lagi aku bertanya, Nini.
[2] Pertapaan ini apa namanya?".
[3] Yang bervajah seperti kanak-kanak (menjavab),
[4] "Sesungguhnya ini padepokan di Lavu
[5] daerah Secari yang indah".
[6] Kemudian mereka (Ragasamaya dan Surajaya) pergi,
[7] sang gadis yang tertinggal tertegun,
[8] mata jivanya(?) pun berbinar-binar.
[9] Ki Surajaya pikirannya tertuju
[10] untuk sampai di pertapaan.
199.
[1] ø Seorang perempuan dari pertapaan menyambut,
[2] " Selamat datang, baru kali ini terlihat,
[3] dari mana asalmu mengembara".
[4] Manis kata-kata sapaannya.
[5] "Kami mengembara
[6] tidak bertempat tinggal aku,
[7] penuh penderitaan pergi tanpa tujuan".
[8] Kemudian perempuan itu memasak makanan lalu menyajikannya,
[9] "Kasihan!", katanya.
200.
[1] ø Segera hidangan disajikan.
[2] Tidak dibicarakan makannya,
[3] menjelmalah jivanya, demikian perumpamaannya.
[4] Kemudian (Surajaya) menaruh perhatian lagi pada perjalanannya.
[5] "Kakangmu minta diri,
[6] tinggalah dengan tenang
[7] mudah-mudahan selamat dan bahagia".
[8] "Lah Ki Sanak, hati-hatilah,
[9] saya sebagai yang dituakan di sini mendoakan kebaikanmu, Anakku.
[10] Pergilah jangan berbuat salah".
201.
[1] ø (Mereka) turun perlahan-lahan mengikuti deretan tanaman berjajar.
[2] Di (daerah) turunan (mereka) berhenti, jalannya perlahan.
[3] Disingsingkan kain basahannya.
[4] Kain kampuhnya agak kusut,
[5] merah hitam (varnanya) dengan hiasan bunga.
[6] Berikat pinggang dengan hiasan yang bagai (butiran) gula (batu) ditabur,
[7] menambah cakapnya,
[8] membuat senang orang yang melihat.
[9] Siapapun yang ditemui jika perempuan hatinya tertarik
[10] terkuasai dalam pandangan.
202.
[1] ø Yang lain meninggalkan tapa, terkagum-kagum
[2] termangu-mangu tidak suka makan,
[3] terhenti kekuatannya untuk bekerja
[4] karena terkuasai oleh vajah yang selalu tersenyum.
[5] Dia yang mengembara terpateri dalam hati,
[6] seperti tergantung di pelupuk mata,
[7] berbadankan gadung.
[8] Yang lain lagi didalam bertekun diri melakukan puja brata
[9] meski hanya sesaat, selalu prihatin,
[10] pada dia yang tertimpa kegoncangan (hati).
203.
[1] ø Kemanapun tujuannya (Surajaya pergi), meninggalkan sakit asmara.
[2] Ki Surajaya terkena cinta asmara
[3] tercermin dalam segala tingkahnya.
[4] Pergi (kemudian) istirahat di daerah selatan,
[5] jurang terjal sudah terlevati,
[6] ingin sampai, goyah jalannya,
[7] perlahan, terhenti, termangu-mangu.
[8] Ragasamaya berkata,
[9] "Kemana tujuannya, Kakang sebagai tempat merantau,
[10] barangkali (masih) jauh dari desa"
204.
[1] ø "Tidak ada tujuan (dalam) berjalan, tidak ada yang kuinginkan,
[2] sekehendak badan saja. Pergi
[3] hendak memuaskan kehendakku
[4] sekalian, asalkan bukan di atas
[5] neraka saja. Badan tidak berdaya
[6] mengetahui akan keadaan yang menyenangkan.
[7] Kini badanku
[8] makan nasi "əngi".
[9] Jika ada ([…]?) (memberi) kesenangan pada pikiran,
[10] selalu makan dari pemberian"
205.
[1] ø Sungguh indah pertapaan di (gunung) Kavi,
[2] tempat perkumpulan para viku bijaksana.
[3] Maksud hati beristirahat
[4] melihat-lihat dan minta (saran)
[5] tentang aturan-aturan (laku) yang harus dijalani,
[6] seperti menemukan telaga (?).
[7] “Bingung hatiku.
[8] Aduh benar-benar Ni Sekarja
[9] kelekatannya pada laki-laki, tingkahnya tidak ada yang ditakuti".
[10] "(Hal itu) redam saja, Kakang".
206.
[1] ø Ragasamaya berujar katanya perlahan,
[2] "Kakang, suka dukanya orang mencari kepuasan
[3] sangatlah besar kemahirannya
[4] lebih-lebih jika bersama-sama".
[5] Mereka berkeliling menghibur hati
[6] selalu bergurau
[7] hati pun terhibur.
[8] Menjavab Ki Surajaya,
[9] "Sebabnya mendapat kesusahan karena ada keinginan lain".
[10] "Hal itu percuma saja, Kakang".
207.
[1] ø Semakin melaju mereka pergi
[2] mengikuti jalan tidak lain yang dituju.
[3] "Ingat akan badan (rasanya) tidak sabar
[4] kesengsaraannya sudah berkali-kali
[5] tidak berhasil karena rindu.
[6] Aku bersikeras,
[7] pikiran seperti mabok
[8] lalu seperti layang-layang putus (benangnya)
[9] oleh kemarahan yang meluap, seperti menggembalakan angin,
[10] berjalan di mega mendung".
208.
[1] ø Perjalanan mereka menemukan tanaman berderet,
[2] air sungainya (?) baru saja disalurkan.
[3] Sampai di Sukma, ([…]?) terhenti,
[4] singgah di padepokan besar.
[5] Dia yang gembira lalu membersihkan diri
[6] menyeka badan.
[7] Sesudah mencuci muka
[8] Surajaya menghadap
[9] menghaturkan hormat, ternyata dia yang empunya padepokan itu,
[10] "Nah, silakan duduk".
209.
[1] ø Waspada dia Si Sisva. Dicegah
[2] ketika (si empunya padepokan) hendak menyajikan makanan, ditolak.
[3] Ragasamaya berkata,
[4] "Kami sedang kelelahan,
[5] tertahan oleh keadaan jurang yang curam.
[6] Tetua padepokan berkata
[7] indah meluncur kata-katanya,
[8] "Kiranya jauhkah perjalanannya?".
[9] "Dari timur, si Surajaya ini, mengikuti kehendak
[10] mengikuti prihatinya pikiran".
210.
[1] ø Tanda vaktu berbunyi satu kali, matahari ada di barat.
[2] Kemudian minta dirilah dia yang terpuaskan,
[3] menyembah dengan suara sangat menghormat,
[4] "Selamat tinggal yang mulia
[5] (saya telah) melevatkan vaktu di lapik yang indah ini,
[6] mohon dimaafkan
[7] (supaya) berakhir baik”.
[8] Suaranya khas menyertai,
[9] "Tidak usah beralasan, vahai Ki Sanak, untukmu jika harus singgah,
[10] sebaiknya singgahlah lagi".
211.
[1] ø "Kakang hendak ke mana tujuannya merantau?".
[2] "Ke semua jenis padepokan dan pintu gerbang desa".
[3] Dengan gembira (mereka) melihat-lihat,
[4] menggubah dan melantunkan kidung
[5] Mudasura dan Artati,
[6] inti ceritanya Sang Kumba.
[7] Bandingkan dengan cermat,
[8] ambillah inti ceritanya.
[9] Kini dengan perlahan menjelang tengah malam,
[10] mereka sampai di tujuan.
212.
[1] ø Ragasamaya segera lebih dahulu
[2] sampai di padepokan Ki Mudativas
[3] yang sebagai pemimpin orang unggul yang mencari
[4] penglihatan yang mempesona.
[5] Suaranya ramah, simpatik,
[6] "Berbahagialah Sang Baru datang.
[7] Baru kali ini saya melihat(mu).
[8] Malam hari kau berkunjung.
[9] Kelelahan, tampak kecapaian,
[10] berpindah-pindah tempat dari tempat rantau".
213.
[1] ø Tenggelamlah matahari berganti
[2] malam. Gelap. Bintang-bintang merata bertaburan.
[3] Setelah makan mereka tidur.
[4] Ki Mudativas pulang (bersamaan dengan)
[5] tanda vaktu dibunyikan satu kali pada malam hari.
[6] Bintang-bintang tampak jelas
[7] seperti ditaburkan.
[8] Meluas avan mendung,
[9] di remang-remangnya gunung mendesak gumpalan mega-mega yang datang
[10] di angkasa, berbelitan.
214.
[1] ø Jelas tampak ujudnya rembulan, bergantung.
[2] Merata angin mencari avan mendung.
[3] Di langit mega-mega meluas
[4] samar-samar bintang tertutup.
[5] Kilat bergantian berseliveran
[6] malu berhadapan dengan
[7] cerahnya cahaya rembulan
[8] pada tanggal 8 paro terang.
[9] Gembira suara burung cucur, berbunyi bersahutan
[10] bagai membangunkan gadis.
215.
[1] ø Malam hari pada senyapnya orang tidur,
[2] Ki Surajaya memutuskan (untuk melanjutkan) perjalanan.
[3] Terpusat perhatian hatinya
[4] semakin dipikirkan diperhatikan.
[5] Beberapa lamanya melakukan (perjalanan),
[6] badan mendapatkan kesengsaraan.
[7] Terhimpit, termasuk
[8] menjalani hidup sebagai "gr̥hasta" tanpa mempunyai dana.
[9] Sangatlah menyedihkan badannya, melampaui
[10] kehinaan di seluruh dunia.
216.
[1] ø Memperhatikan pada (dia) yang ditinggalkan cinta asmara,
[2] itulah yang menyebabkan sangat kasihan.
[3] Tidak teguhnya raga menyebabkan rapuh.
[4] Ni Sekarja diperhatikan.
[5] Ni Sumarsa dan Ni Rumavit
[6] Tertimpa intinya cinta
[7] bagai mati karena keindahan asmara-
[8] itu jika terasakan.
[9] Seberapa perolehanku dari bertapa,
[10] tidak selayaknya dibicarakan.
217.
[1] ø Ragasamaya memejamkan mata, tidak terbangun
[2] tampak tidak ada yang menyimpang hatinya.
[3] Surajaya memuji,
[4] "Duhai, Adi, adikku
[5] sungguh (kau) berbudi baik,
[6] permatanya para pemuda,
[7] manusia unggul dalam laku.
[8] Kakangmu terlalu berani minta
[9] kena cinta asmara dan nafsu menguasai
[10] tetapi tidak disetujui.
218.
[1] ø Karena itu meski semalam suntuk
[2] menceritakan pertanda nafsu,
[3] tidak mungkin sudah mencapai intinya.
[4] Mata menjadi kabur, mengantuk
[5] Surajaya lalu tidur.
[6] Sang jiva pergi dengan sembunyisembunyi,
[7] jauh tujuannya,
[8] tidak tampak. Dalam pengembaraannya itu
[9] bertemu dengan pervujudan Ni Tejasari
[10] yang hadir kembali.
219.
[1] ø Condong rembulan manakala bergeser.
[2] Ki Surajaya tampak kelelahan,
[3] enak tidurnya.
[4] Jauh jivanya pergi, melamun.
[5] Hasrat cintanya menggebu, bertemu
[6] dengan sukma Ni Tejasari,
[7] pembangkit birahi.
[8] Tampak menjadi pasangan sejiva.
[9] Ki Surajaya menikmati hakekat yang sesungguhnya,
[10] melakukan persetubuhan.
220.
[1] ø Menghindari bahaya karena pengetahuan bahasa yang dapat memberikan salah pengertian.
[2] Nafsu yang tidak bervujud terus menerus memberi cinta
[3] menikmati keindahan di dalam tempat tidur.
[4] Sang Gadis telah dipangku,
[5] paham akan kata-kata rayuan
[6] yang mendesak dalam rangkuman bahasa
[7] yang seperti madu dan air gula.
[8] Lenyap, hilang kesadarannya seperti tanpa jiva.
[9] Dibanjiri dengan rayuan sebagai pembuka persetubuhan,
[10] (mereka) saling memberikan ciuman.
221.
[1] ø Kenikmatan batin bersamaan dengan persetubuhan
[2] yang penuh birahi. Si gadis bergetar pasrah.
[3] (Surajaya) sudah membimbingnya melakukan persetubuhan dengan penuh cinta.
[4] Demikian diperbuatnya berulang-ulang.
[5] Bersemangat persetubuhan penuh cinta itu,
[6] berhasil (yang diinginkan), spermapun memancar,
[7] nyata-nyata (mereka) mabok kepayang.
[8] Surajaya berkata,
[9] "Beberapa lamanya Nini, (kau) kucari-cari
[10] lolos seperti suara".
222.
[1] ø Menjauh sinar rembulan. Terbangun
[2] Surajaya yang masih lekat pada mimpinya.
[3] Bergetar jivanya bercampur susah
[4] sangatlah sedihnya.
[5] Mendesah, berkeluh, sedih hatinya.
[6] Derasnya air mata mengalir
[7] di pipi tidak surut.
[8] Jivanya terombang-ambing
[9] tubuh tidak sadar tertindih sakit rindu
[10] yang mendalam tidak putus.
223.
[1] ø Sepertinya sakit itu sebesar gunung.
[2] (Meski) beberapa lamanya berhasrat
[3] terus saja bertambah tidak berkurang, pikiran pun lelah.
[4] Cintanya besar membanjir tidak surut,
[5] Tidak terkendali, selalu mengganggu.
[6] Karena rasa belas kasihan yang timbul
[7] (cintanya) masuk dengan tak tampak (ke dalam hati Surajaya) seperti pencuri.
[8] Batas akhir dari syair ini sampai ke langit.
[9] Kata-katanya hilang terselubung dalam cinta asmara yang
[10] tercampur dalam kemauan baik(?).
224.
[1] ø Tidak terukur munculnya pertanda,
[2] dalam hati katanya, "Masakan urung mati".
[3] Lamalah jika diceritakan dalam ukuran vaktu.
[4] Terceritalah hari menjelang pagi.
[5] Banyak burung berbunyi bersama-sama dengan
[6] guruh yang berbunyi di timur laut.
[7] Cintanya semakin (membuat) bingung.
[8] Bangun Ragasamaya
[9] kemudian berpakaian, setelah membersihkan diri.
[10] Matahari pun terbit.
225.
[1] ø Agak gembira keadaan hatinya (Surajaya).
[2] Ragasamaya memandang kepada kakakdanya,
[3] yang tidak pernah (tampak) senang hatinya.
[4] Apa rahasianya?.
[5] Sepertinya hatinya terluka, berduka, sedih;
[6] semalaman berkeluh kesah.
[7] Penampilannya lesu,
[8] tidurnya tidak nyenyak.
[9] "Kakang Surajaya selalu terbengongbengong
[10] seperti kena tipu".
226.
[1] ø "Duhai, Adikku, permataku, Adi
[2] tidak terkirakan susahnya hati ini.
[3] Tidak terkira besarnya kesedihanku,
[4] nanti kau akan melihat.
[5] Kakangmu tidak urung mati".
[6] "Kakang jangan begitu,
[7] katakan kepadaku
[8] apa sebabnya".
[9] Ia (Surajaya) memberitahukan sebab raganya menderita prihatin.
[10] Bingung Ragasamaya.
227.
[1] ø "Kakang, dengarkan kataku Kakang.
[2] Pikiran itu jauh (jangkauannya) jika diikuti
[3] sebab tidak akan ada habisnya.
[4] Kuasailah aturan laku,
[5] “sabda” dan “bayu” rahasiakanlah, Kakang
[6] Engkau bermimpi
[7] jauh arahnya.
[8] Pikiranpun gentayangan.
[9] Buah tidur, Kakang, itulah mimpi,
[10] bahva perbuatan itu muncul kembali.
228.
[1] ø Seperti gila hati ini terkena asmara,
[2] Menghidup-hidupkan nafsu indriya
[3] yang sebesar bumi nyalanya.
[4] Engkau ini seperti laki-laki hidung belang saja
[5] yang (selalu) memikirkan perempuan.
[6] Tampaknya menaruh perhatian pada para gadis.
[7] Jangan berbuat demikian terus menerus".
[8] "Duhai, Adi, bukan begitu.
[9] Kelak akan berhenti kebiasaanku jika menemukan
[10] yang mengikat hati".
229.
[1] ø Setelah matahari terbit (mereka) minta diri.
[2] Terus menerus memberikan restu,
[3] dia Sang Penguasa tempat. Kini (Surajaya) pergi
[4] melanjutkan perjalanan dengan tidak perduli.
[5] Tempat persinggahan pun ditinggalkan.
[6] Sampai di jalan (mereka berdua) berhenti, duduk
[7] di tengah tempat peristirahatan.
[8] Ki Surajaya berkata
[9] tersendat-sendat suaranya
[10] adikdanya dipeluk sambil hampir menangis,
[11] sia-sialah persaudaraan mereka.
230.
[1] ø "Ragasamaya, Adikku, Di,
[2] tinggalah, Adi, tenanglah.
[3] Aku sungguh merasa kasihan,
[4] (sedianya) turut memperhatikan (tetapi) tidak lebih baik,
[5] salah satu tinggallah, menyepikan diri.
[6] Jangan tidak berjuang untuk mencapai sesuatu,
[7] tetapi Adiku,
[8] nasehatmu kuperhatikan".
[9] Ki Samaya menjavab sambil menangis
[10] karena cinta kepada kakakdanya.
231.
[1] ø "Bukan demikian mauku, Kakang.
[2] Meski sampai akhir dunia
[3] meski engkau mati sebagai "Kulanṭe",
[4] aku tetap mengikuti(mu).
[5] Banyak bahayanya orang melakukan tapabrata.
[6] Jika engkau tidak berdaya
[7] mengatasi cinta asmara,
[8] aku mempunyai banyak pengetahuan (untuk mengatasi).
[9] Dia yang tertimpa asmara menginginkan kematian
[10] secara tidak vajar(?).
232.
[1] ø Nasehatnya Kakang, (perlu) diperhatikan,
[2] sadarlah jangan sampai tidak diperhatikan
[3] akan kesenangan menikmati keindahan.
[4] Dia yang sempurna dalam laku
[5] menguasai tiga kenikmatan,
[6] yang lebih luas dari pada statusnya sebagai raja (?)
[7] dalam segala kata-katanya.
[8] Demikianlah hendaknya diketahui. Orang yang menjalani laku
[9] hendaklah dengan tulus penuh kasih, menjadi orang yang terbebas dari hava nafsu.
[10] Usahakanlah dengan jujur.
233.
[1] ø Kakang, meski seluruh bumi ini
[2] tertutupi oleh kain biru tua
[3] segala yang tampak kemana arah tujuannya,
[4] yang ditopang oleh ibu (?),.
[5] upahnya orang yang bertapa adalah sakti.
[6] Dia yang sabar mempunyai kekuatan,
[7] jelas arahnya
[8] segala isi gunung dan lautan
[9] diterima; (bahkan) kecantikan perempuan yang sangatpun
[10] (diterima) sebagai upah.
234.
[1] ø Harta dan kekayaan merupakan hasil pelaksanaan usaha keras,
[2] ujudnya baik untuk mendapatkan kegembiraan,
[3] sebab tidak ada yang sama kini (juga) merupakan
[4] jalan yang penuh rintangan sulit,
[5] rendah hasilnya. Kakang Suravani
[6] jatuh cinta pada vanita muda yang belum menikah
[7] dan lagi gadis gunung,
[8] bukan orang jahat yang kau dapatkan.
[9] (Engkau) ibarat terpelet, tidak beda dengan sepotong gula.
[10] Sudah sejak lama menimbulkan rasa haru".
235.
[1] ø "Duhai adikku kini sulit,
[2] susah, Adi, alasannya berkata-kata.
[3] Kata-kata yang menyadarkanku semua
[4] tidak kudengar
[5] padahal badan tidak seberapa
[6] besar menguasai
[7] untuk memutus laku".
[8] Sedih Ragasamaya
[9] sudah bertekad Ki Surajaya memutuskan
[10] karenanya menjalankan kemauannya.
236.
[1] ø Kemudian segera ia pergi tidak menoleh,
[2] bertekad dengan sekehendak hati.
[3] Telah nekad ragapun letih.
[4] Adiknya selalu mengikuti
[5] mengiringkan seperti "srati",
[6] cemas pada perjalanan (mereka).
[7] Sang Kakak yang marah
[8] berjalan cepat seperti layang-layang.
[9] Sampailah mereka di suatu tempat, tertinggallah Gunung Kavi.
[10] (Mereka) berjalan mengikuti sepanjang jalan umum.
237.
[1] ø Semakin tidak surud jalannya tergesagesa.
[2] Ki Surajaya dalam sekejap
[3] sudah sampai di seberang bagian barat,
[4] datang di Ngamen, terus (saja)
[5] jalannya Ki Suravani.
[6] Rabutsusu yang diinginkan,
[7] segera sampai di Semut.
[8] "Silakan Kakang mandi".
[9] Berhenti langkah Ki Surajaya lalu mandi,
[10] "Adi, mandilah pula".
238.
[1] ø Setelah mandi mereka bersegera
[2] melanjutkan perjalanan. Dia yang mengikuti kehendaknya
[3] ragu-ragu tidak tahu tujuannya,
[4] menoleh sambil berkata.
[5] Surajaya berkata, menanyai (kesungguhan Ragasamaya),
[6] "Apa kehendakmu
[7] aku menurut saja
[8] kemanapun tujuannya".
[9] "Duhai Kakang usahakan sampai di Cempakajati".
[10] "Adi, terserah kau sajalah".
239.
[1] ø Perlahan-lahan jalannya, (diselingi) dengan duduk-duduk.
[2] Landai jalannya, berjalan mengikuti jalan bekas lahar.
[3] Hatinya semakin senang
[4] melevati jurang-jurang curam.
[5] Menyambar-nyambar dengan gesit burung sriti
[6] ([…]?) berebut lubang
[7] sarangnya yang hanya satu.
[8] Terheran-heran hati orang yang melihat
[9] ujud batunya menjulang serupa vayang
[10] yang lain seperti gapura.
240.
[1] […]ṁak[…]
[2] […]dady aneṁ paṁajaran
[3] kaṁtrini dira lavase
[4] haṁepuk⟨48v⟩. brata lulut mano kaṙyya saṁṁ apaliṁgiḥ
[5] siḍəmən sakṣana,
[6] gantyaṇiṁ pamuvus
[7] hayəṁani panataran
[8] canḍra vesva kamuṙtviniṁ⟨48v⟩[…]
[9] […]
[10] […] d. // 0 //
1.
[1] uçapən sira saṁṁ aprabu
[2] sa⟨48v⟩ṁa bala vaṇā samphuna tiyaṁ
[3] kuda pnuḥ tr̥ṁgalā lavan phaḍati,
[4] sami gaṙjitā sakveḥhi vadya humuṁ
[5] ramyadan busana⟨48v⟩[…]
[6] […]
2.
3.
[1] […]śvetā tuvalus
[2] phinar̥mas hasabuk ghiriṁsiṁ vayaṁ⟨68r⟩
[3] hatris alaṇḍeyan mogan aṁravit
[4] habiṁgəl kamītuvuḥ linubeṁ luhuṙ
[5] pinatikiṁ ratna pakaja ṁidəri,
[6] abahura⟨68r⟩[…]
4.
[1] […]
[2] rum
[3] habrasinaṁ śuvaṙṇna muṁṁgviṁ palana,
[4] kumbaṇni⟨68r⟩pun saha kombala noṁi,
[5] rinəṁga kanakā juṙjə jnəṁipun
[6] hakajaṁ vaṁgā padakaniṁ aṣṭi¡,
[7] hinucvarā riṁ kuśa⟨68r⟩[…]
5.
[1] ø saṁ nata sam[…]
[2] […]nā gumər̥bəg lamphaḥhe bala
[3] mvaṁ voṁ batuṙ⟨68r⟩ tuṣṭa nuraga ṁiriṁ
[4] para gustī paḍa paphatuhan kampuḥ
[5] ta para mantriy avraghadesa hadi,
[6] hatuṁgalan phaḍati ri⟨68r⟩[…]
6.
7.
[1] […]
[2] ṣurud
[3] hage lamphahi bala vus phraptī phalasa,
[4] hakuvvə vaṙṇnanən rakya⟨68v⟩na patiḥ
[5] senapatī haraṁga kaṇḍuruhan moṁ
[6] ki¡ juru paṁalasan ṣigradan aṁiriṁ
[7] kadi guntuṙ svaraniṁ mr̥daṁga
8.
[1] //0 kəṇḍaṁ⟨68v⟩[…]ne habaru[…]
[2] gaṙjita t[…]īsi[…]
[3] […] ṁiriṁ tan vriṁ smu,
[4] cuçuṁaḥ cipta niki,
[5] kadya ṁipī⟨68v⟩ jñaṇane milv abaṁun
[6] hañaṙ haṁavula,
[7] sira saṁ tameṁ rasa
9.
[1] ø paphaṇḍen liṙ havunavun
[2] halivran kumlab rinavisan ka[…]
[3] […]
[4] […]
[5] danta lvan voṁ tame smu,
[6] lumañcaṙ prapteṁ labu⟨68v⟩hapi,
[7] voṁ bəḃəntī jana pagubugan.
10.
[1] //0 vvaṁ cumakiraṁ karuhun
[2] aṁantī rum
[3] voṁṁ añutrā lvan ānuṁgul
[4] vaṁ ti⟨68v⟩[…]
[5] […]trā […] duluṙ
[6] paḍa coçokəlvaṁan ḍapa yayeṁ tuli⟨68v⟩s
[7] ta re¡reṇ i kumarapa
11.
12.
[1] //0 haglaṙ kavaṙṇnaha ṁnu
[2] sigra tan ṣurud. prapta heṁ panataran
[3] səṣək phnuḥ lampaḥhirā vado haji,
[4] ⟨69r⟩[…]
[5] […] laneṁ ḍaṁka lyan taṁ nare¡śvari,
[6] tuṣṭa caṁkramma saṁga⟨69r⟩ karuna
13.
[1] //0 hantyata viṙyyani laku
[2] sira saṁ amaṁgiḥ hayu
[3] danapuṇyane katmu,
[4] viseśaṇiṁ sabumi,
[5] səśək tapa pha⟨69r⟩[…]
[6] […], […]jiliṁ tañjavi
[7] saṙvva kañcana vus katarima
14.
[1] ø tlasiṁ⟨69r⟩ bakti hamuluṙ
[2] tapa bra niyasā samphun apasaḥ
[3] śami mantuk sakveḥni vadya hanaṁkil
[4] vaṁ tanī karuhun phara binu⟨69r⟩[…]
[5] phrapamā hadum […]ṙyyā paṙt[…]iva lu[…]
[6] hatoliḥ pakukuvon sakṣana
15.
16.
[1] //0 gḍṇḍi. […]ni halalatu
[2] lviṙ kadva naṁvekən vuyuṁ
[3] sa kataman ṣiḥ kavuṁu⟨69v⟩
[4] saṁ kavy anaṙ karasmi
[5] haməvəhī laṁni pratamā ṁiduṁ
[6] vanyaḥ paphajaran phunaṁ vvaṁṁ akmit
[7] loṙ vetan hana kuruṁv aṁguntaṁ⟨69v⟩
17.
[1] ø […] […]ra […]
[2] […]
[3] ḍrā baṁun rahīna
[4] praptaṁ esuk saṁ hyaṁṁ aṙka humī⟨69v⟩jil
[5] ki surajaya valuya ne¡ṁ vuvus
[6] lagya ṇamun vihyaṁ tan kavasā ṁiriṁ
[7] hanaratenī budī praphañca
18.
[1] //0 tan pho⟨69v⟩[…]
[2] […]
[3] tan phahiṁaṇ ciptanipun
[4] ketaṁ maṙgaṇi pati,
[5] saṁṣaya⟨69v⟩ ṁmasī braṁta lulut ḍuḥ
[6] samphun ñumanā tanpha saneki
[7] punapa maṙgahaniśun phjaḥ
19.
[1] ø kadyana sabḍa karuṁu
[2] vr̥tane⟨69v⟩[…]
[3] […] phraṁ jabugvaṁī para mantri,
[4] haṁadu jurit phukulun
[5] rame⟨69v⟩ kaṁ ayəṁan tan ana maḍani,
[6] tontonaṇni rabut phanataran.
20.
21.
[1] //0 hasr̥tniṁṁ ujaṙ tan mətu
[2] ragasamayā hariniśun
[3] pha⟨70r⟩[…]
[4] […]
[5] […] ṇira prasida məṁasī lamphus
[6] matiya ri palaḥ kaṙsaniśu⟨70r⟩ṇ ya yayi,
[7] hanambuta vata ra pasamaran.
22.
[1] ø yen ṣira haśiḥ hiri śun
[2] tulusakna yayi¡ sahiṁana sanakira
[3] kalayv a⟨70r⟩[…]
[4] […]heva mar̥ṁə vuvuse
[5] haseṁ yaya hedan sipta ni⟨70r⟩ra kaki,
[6] niṙ tanpha rasā, navi tan katamphakana
23.
[1] //0 tulusakna riṁ kayun
[2] laḥ depunphrasidḍa kakī hasura
[3] karana⟨70r⟩[…] hin
[4] ray
[5] n
[6] ra caçul milu heṁ kuvu
[7] hamuśuḥhana daṙmma har̥p iṁ jro⟨70r⟩ pvala
[8] heñciṁeñciṁan phalburajaḥ
24.
25.
[1] //0 tan phenḍaḥ bineda ri kuṁ
[2] hasmara haṁuñcaṁṁ aveḥ lulutt īṁ atapa,
[3] sa⟨70v⟩[…]
[4] […] ṁ anom hakveḥ kaduhuṁ
[5] kavilt iṁ tr̥snā maṙma⟨70v⟩ne kagisiṙ
[6] budi lana yen vinavava
26.
[1] ø saḥniṁ hyaṁ kade tanpha suṁ
[2] yen alastarekna manaḥ duṙjaṇa,
[3] maṙmaniṁ tutuṙ jati ka⟨70v⟩[…]
[4] […]
[5] […] karasā pavaraḥhira saṁ adi,
[6] luvaṙ tansaḥ paṁuñcaṁṁī tr̥⟨70v⟩sna
27.
[1] //0 raghasamayā hariṇiśun
[2] hiḍəpku kneṁṁ upasaṙgha sakṣana
[3] tulya supnuḥ phtaṁ rasaniṁ ati,
[4] maṁko daḍi hapaḍaṁ⟨70v⟩[…]
[5] […] vilis
[6] ṣaṙvv aniniṁali panataran.
28.
29.
[1] //0 tuhu vuvustariṇiṁśun
[2] raḥhayu⟨71r⟩ dahat maṁko saya karasa,
[3] pavarahira duk iṁ guṇuṁ kavi
[4] tan kapihaṙsā sḍəṁṁi budḍi layu
[5] øala kiṁkiṁan tan hana katoli⟨71r⟩[…]
[6] […]
30.
[1] […] ky arinisun
[2] riṁ samphunya yamit sigra hadan lumamphaḥ
[3] haṇn asə⟨71r⟩ṇḍ√ samphun phrapti gariṁgiṁ
[4] hanḍaruṁ maṁilyan keḥniṁa voṁ taduluṙ
[5] lyan tekaṁ kapaphag kavuri kaperiṁ
[6] malija sluṙ paḍa⟨71r⟩ […]
31.
[1] […] hanḍaruṁ
[2] rabutbuntəl kapṁkuṙ
[3] praphti tgal. tgal kaduṁka
[4] pr̥⟨71r⟩desa dalira
[5] duk phrapti jaganlu mako haṁantun antun
[6] riṁ rabutsivalan kaduṁkap aliṁgiḥ
[7] madyani selā tphini⟨71r⟩[…]
32.
33.
[1] […]ṙṇnaheṁṁnu
[2] praphti lopat ki surajaya lonlonan
[3] lamphaḥ⟨71v⟩hipun phrapti riṁ karaṁ laguṇḍi,
[4] kahaṙsa tkeṁ kapulehan hapiṇḍa lṣu
[5] vusnya tumbasḍaḥ hare¡ryen aliṁgiḥ
[6] ki surajaya⟨71v⟩[…]
34.
[1] […]pun
[2] hadaruṁ punaṁ maṙgā praphtaheṁ panataran
[3] siṁgiḥ pa⟨71v⟩ṁeran tan sipaṁ lumaris
[4] atut phanaban sada ṁidul
[5] sakṣana hadan mintaṙ hyaṁṁ aṙka dum kapiṁ
[6] pacima duk. tkeṁ kaba™a⟨71v⟩[…]
35.
[1] […]
[2] […] reren kar̥piṁsun
[3] ṣami hulaḥha kaṙyyayu
[4] sakaṙsaṇira ka⟨71v⟩ki¡
[5] ki surajayā lamphaḥhira kaduṇuṁ
[6] sa munḍra saṁbrahma nape¡ṁ saṁ tami,
[7] karuna manis ikeṁ vvacana
36.
[1] //0 ḍuḥ bagya ki⟨71v⟩[…]
[2] […]tan
[3] […]i pinakaṇira saṁṁ añaṙ phrapti,
[4] ki surajaya naphanī ta⟨71v⟩meṁ hyun
[5] phrayatneṁṁ ujaṙ saksat madu gəṇḍis,
[6] phaśraṁniṁ ciptā samiṙ lepana
37.
38.
[1] //0 tameṁ saṁ śipta vruḥ smu,
[2] śaṁṁ apaliṁgiḥ mapa⟨72r⟩[…]
[3] […] ra sanḍi¡,
[4] tlas akveḥ ni pravvata kanḍa rinatus
[5] madevasasanā⟨72r⟩ lviṙṇīṁ rajyaniti,
[6] kuṇḍala vus katarima
39.
[1] ø r̥śisaṣana vinaṁun
[2] tinata kamulaṇipun.
[3] ki surajayanakiṁsu
[4] rama⟨72r⟩[…]
[5] […] teṁ ību
[6] kaṁ kakbiṁṁaṇi lambarā noṁi,
[7] bayu sa⟨72r⟩bḍa hiḍəp ḍuruṁṁ apasaḥ
40.
[1] //0 ki surajaya tanyeṁsun
[2] phuṇapa ḍapuṙrirā saṁ ānaraveca,
[3] glaripun varah iṁoṁ de⟨72r⟩[…]
[4] […]s
[5] phunapeṁṁ ulatan hutamaṇniṁ lviḥ
[6] nḍi kaṁ sinəṁguḥ laku jaṁgama⟨72r⟩
41.
42.
[1] //0 tan vruḥ pa⟨72v⟩layuṇiṁ vuvus.
[2] lviḥ muḍa kasmalaṇiṁ sabuvaṇa,
[3] lagya puṁguṁ taṇn ana ṁatihati,
[4] maṙmmaniṁ aṁeçā midəṙr alaṁṁut
[5] ḍalu⟨72v⟩[…]
[6] […]ṁu mayoṁ tan vri paran.
43.
[1] ø hantuka vukiṙ sapuluḥ
[2] najya⟨72v⟩n təlasa kavəṁku kabuvaṇa
[3] denira ṁlaṁut bapa niṙ tanpha gave
[4] lamon tan vruḥ saśaṇanira saṁ viku
[5] lampaḥ tanpha kayya⟨72v⟩[…]
[6] […] h
[7] ṁ sira
44.
[1] //0 pera lavasira ṁaməṁ
[2] tanpha sanā ki sura⟨72v⟩jayanakiṁvvaṁ
[3] punapa bapha kaṁ dera hulati,
[4] manira kaki nuṇuṁśuṁṁeṁ laku
[5] holiḥhira ṁeca ṁoṁṁ aguru hapanti,
[6] va⟨72v⟩[…]
45.
46.
[1] […]
[2] […] sogata tlas kaparan
[3] ḍevaguru muvaḥ saṁ amr̥ti
[4] vīsa⟨73r⟩tya maṙgalavu devaṇā samphun
[5] phranahiṁ aṁecā hamulik tan pholiḥ
[6] punika maṙmaniṁ tanpha sana
47.
[1] //0 ake⟨73r⟩[…]
[2] […]vus
[3] tan kapigiṁṁaṇ iṁ kayun
[4] phratama kaṙyya vaṁsit
[5] than kabutuḥ cakṣyu⟨73r⟩ḥ sabḍane kumatug.
[6] yen aglaṙ sabḍa vikaṇ i paranti,
[7] hakbitanpha ñu⟨ma⟩na buvaṇa
48.
[1] ø sami deniśun kabutuḥ
[2] hamihaṙsa⟨73r⟩ […]
[3] […] di tatva lviḥ
[4] kaya holihya sapikul
[5] maṁkin kavaciçan mana⟨73r⟩ḥ mmanaḥkv i linilin
[6] ḍeṇiro paksa vijiliṁ saṣtra
49.
[1] //0 yeṇn ana varahiṁsun
[2] ṣira saṁ jatī yatuhu lilā varana
[3] kaṁ suṁ⟨73r⟩[…]
[4] […]ḥ paḍane kabutuḥ
[5] haṁr̥ṁə vr̥daya kasilib
[6] kacaṁkiraṁan vi⟨73r⟩jili śvara
50.
51.
[1] //0 maṁke ki⟨73v⟩teṁsun anmu,
[2] mahapranaṇiṁ sabḍa hari manaḥ
[3] saṁṁ alaṁut phutus i naya sanḍi,
[4] jatīniṁ guru gurite vus katmu
[5] litan kumalamaṙ tuṙr a⟨73v⟩[…]
[6] […]phaḥ
52.
[1] ø havaḷṙ bapeṁṁ amuvus
[2] ṣira saṁṁ atapa lumaky amrabajita⟨73v⟩,
[3] vaniḥ sa vruḥ tatvaniṁ sabḍa gati,
[4] kumalviḥ hapiṇḍa bisā tan ṣud
[5] hanḍādaṙ vvaçanā ḍapuṙriṁ daṙmmahaji,
[6] tiga pinəñcaṙ manaka vataṁ⟨73v⟩
53.
[1] […]
[2] […]sarira lavan buvana
[3] səṣək phnuḥ tambəḥ hana ta daṙmmaji,
[4] kiraṁ vṁi ye⟨73v⟩n añjajara paṁavruḥ
[5] holiya tiga masphaḍa dene talib
[6] gunaṇira saṁṁ agave sabḍa
54.
[1] //0 punika liṁira saṁ vaspha⟨73v⟩[…]
[2] […]
[3] […]ḥ deṇiṁ tanpha rasa heṁṁ āti,
[4] saguṇani janma pratyaksa putus
[5] ha⟨73v⟩laḥ deniṁ muḍā laraṁan arusit
[6] saṁ pratameṁ siptaphi muḍa
55.
56.
[1] //0 saṁṁ apaliṁgiḥ tumurun
[2] phraptī pasamohan kantun
[3] ki surajaya nhəṙ kagughu
[4] paśraṁniṁ sabḍa mijil
[5] tan kavaṙ⟨74r⟩[…]
[6] […]ḍaṁan tatabuhan muṇi,
[7] rahina tatas laməṁ saṁ hyaṁṁ aṙka
57.
[1] ø ⟨74r⟩kalivon eñjaṁ kavuvus
[2] phrasama ḍataṁ sakveḥni śura praṁ
[3] daṙmmakuvu myaṁ sakveḥniṁ prajurit
[4] jaburvi baḍak phrapta sa⟨74r⟩[…]
[5] […]maja[…] sakveḥni venih eliṁ
[6] makaṇṭī sovaṁ sovaṁ
58.
[1] voṁ piṁgirak⟨74r⟩.sa vus ravuḥ
[2] sakveḥni kuvu taṇn ana kalivatan
[3] phrapteṁ esuk phunaṁ voṁ luraḥ gintiṙ
[4] jana vetaṇn i kavy amasəḥ ka⟨74r⟩[…]
[5] […]ṇira mantri,
[6] binoroṁ riṁ para taṇḍa
59.
60.
[1] //0 maṁgiḥ hasap tan konḍuṙ
[2] ka⟨74v⟩kratalā kabayan sakiṁṁ uravan
[3] ḍan satuvuk timbul tan vri raḥ niki,
[4] dḍatan vavahu kinəmbulan tan keguḥ
[5] tinub tan giṁsiṙ
[6] titiga sa⟨74v⟩[…]
61.
[1] […]van ki samun
[2] gajaḥpatisət varuju
[3] katiṁgal iṁ yayaḥ hibu
[4] karaṇniṁ a⟨74v⟩jurit
[5] vetiṁ sarira nastapā kavlas ayun
[6] haṁudḍiy atitaḥ suka lamon mati
[7] tan ṣurudeṁ rana pabaratan.
62.
[1] //0 sam⟨74v⟩[…]
[2] […]śraṁ kumandaṁa
[3] pet eñjuḥ har̥r̥pat i piṁgiṙ
[4] ghaṙjitaṁ r̥ṁi tatabu⟨74v⟩han gumuruḥ
[5] śvaraṇiṁ paraḍaḥ manī hasaṁgaṇi,
[6] lyan taṁ kəṇḍaṁ goṁ daṙpa gənturan
63.
[1] saṁ śuradipa hamaṁguṁ
[2] riṁa liman ramyaslaṙ
[3] paṁalasan a⟨74v⟩[…]
[4] […]
[5] […] patrā dibya karuhun
[6] phraptaṁ lburajaḥ muvaḥ samphun phrapti,
[7] ki sura⟨74v⟩jaya sigra hane ḍaṁka
64.
65.
[1] ø ciçireṇira saṁ pra⟨75r⟩bu,
[2] lilimā paḍa hasaṁgub
[3] hamuśuḥva tigaṁ puluḥ
[4] sura sara toḥ pati
[5] sinudakulā nama lalana sambu
[6] myaṁ bañakphutəra⟨75r⟩[…]
[7] […]visaya
66.
[1] ø umaṁgiḥ cayaṇi kuvu,
[2] saṁguphe lalanasamphun
[3] tuma⟨75r⟩nḍaṁ kadyaṁuṇaṁun
[4] phinapag ri pajurit
[5] ḍatan kaṁṣiṙ paphag phaḍa saṁgup
[6] vany anmu virā paḍa śraṁ tumitiḥ
[7] hantyanta sukanira⟨75r⟩[…]
67.
[1] […]
[2] […] tanḍaṁe lviṙ baṇḍeṁ kacuṙnan
[3] kadya vuru hasuśumbaṙ yen vani,
[4] haba⟨75r⟩kal təvə kadya moṙr i musuḥ,
[5] ki bañakphutəran kala huvaḥ haviḥ
[6] tumanḍaṁ lviṙ tr̥ṁga kasayuban.
68.
[1] //0 mahisa bo⟨75r⟩[…]
[2] […]ṇḍu
[3] kaghet kaṁ praṁ dahut
[4] phayuṁ siṙṇna taṇn ana puliḥ
[5] sakveḥniṁ pravi⟨75r⟩ra vr̥g phaḍa malayu
[6] kabayaṇniṁ palaḥ haṁuṁṣiṙ paṁavin
[7] taṇn ana mapaga tanḍaṁi man.
69.
70.
[1] //0 kaṁ surakrame guməntus
[2] kavoran gegheṙ dene ko⟨75v⟩[…]
[3] […]til
[4] ṣinikəp iṁ ataṇḍa rovaṁnya ṁamuk
[5] narahitā pasaṙ layat phiṇḍa⟨75v⟩ vrin vrin
[6] valijā malayv abalasaran.
71.
[1] ø sakveḥni para maṁuyu
[2] malayv ako™eṭeran badaṇe katimphal
[3] havoṙ gu⟨75v⟩[…]
[4] […]da ni maṁuyu
[5] malayv atuntunan ṣutane hanaṁis
[6] kaghum ḍeniṁ sura⟨75v⟩k tan phantara
[7] […]n hanaṁkis litaṁkis
[8] hame ravī taṇn ana kakociva
72.
[1] //0 suveṇiṁ gegheṙ tan ṣurud
[2] kaget kaṁ praṁ ghuṙṇitā rusakiṁ pasaṙ
[3] voṁ sinuduk maḷs anudukoka⟨75v⟩[…]
[4] […]ḍuhuṁ
[5] karasukan ḍuṙgama ṁanḍəli,
[6] haṁamuk taṇn ana ṁəmbarana
73.
74.
[1] ø praṁ jbəṁ hayu⟨76r⟩hayu
[2] ki sora muvus harereṇ
[3] ayo kaluntuṙ taṁeḥ praṁṁira kaki,
[4] haṁijenanā paphaliṇiṁ praṁ lbuṙ,
[5] me riṁṁ uḍa⟨76r⟩[…]
[6] […] t […] saravuṁan.
75.
[1] //0 vus munḍuṙ kabayan kuvu
[2] sapiḥni praṁ vataṁ paḍa vu⟨76r⟩s apiraṁnya
[3] duluṙ mvaṁ voṁṁ aniniṁali
[4] mareṁ uḍan rame har̥but ḍucuṁ
[5] lamphaḥhiṁ turaṁga sigra samphun phrapti,
[6] hare⟨76r⟩[…]
76.
[1] ø hyaṁṁ aṙka tumiliṁ timuṙ
[2] sampuṇn adan lumamphaḥ kasiṁaṁṣana,
[3] saha sahuṙ⟨76r⟩ pereret ni tan javi,
[4] saka muni haptīnipu saḍya baruṁ,
[5] lviṙ savaṙga lamamphaḥ goṁ mr̥daṁga ṁīriṁ
[6] kadi gər̥ḥ svaraniṁ pa⟨76r⟩[…]
77.
[1] […]naṁ kar
[2] hun
[3] rabut jujuluk aduluṙ svaṙvva kañcana,
[4] vinaṁun mahaṙdika viyaṁ ya⟨76r⟩yeṁ
[5] śuralaya ciptaṇiṁ aṁlaṁut
[6] ṣurajaya mulat sakṣat i praṁ lagi,
[7] kadya ṁipī rehi vahu mulat.
78.
79.
[1] //0 riṁ maṙga səṣək ṣuphnuḥ
[2] tanpha ligaran kadi jala⟨76v⟩[…]
[3] […]kaniṁ saṁ kavi¡,
[4] lviṙ mandura kusuma kr̥bətiṁ tuṁṁgal.
[5] kombala viltan bala vr̥gu mi⟨76v⟩riṙ
[6] paḍatī kudḍa vraniṁ maṙga
80.
[1] //0 sakveḥniṁ buruḥ lumurug
[2] voṁ daṙmma prasamā hamava galaḥ
[3] lviṙr iṁuguṁ tatabuhane mu⟨76v⟩[…]
[4] […]van ki samun
[5] ḍira tan luvaṙ səkphira titiḥ sami
[6] haṁaṁgo tvək bot lavas⟨76v⟩.
81.
[1] ø ki sorra liṁira muvus
[2] Terompet berbunyi bersama-sama di luar,
[3] Dibarengi terompet siput yang berbunyi berbarengan
[4] seperti serombongan orang berjalan. Gong dan merdangga mengiringkan
[5] seperti suara guruh suara gong suci itu (?).
77.
[1] ø Kereta berkilauan (ada) di depan
[2] gajaḥpanist arinisun phaṁeran
[3] moṁ ki samun hayvadoḥ kalavan kami
[4] mne lamo⟨76v⟩[…]
[5] […]k phutəran ḍenphrayatneṁ siṁkiṙ
[6] sakiṁ paḍaratan.
82.
83.
[1] //0 ki samun liṁe śumahuṙ
[2] hi⟨77r⟩ḥ taṇn ana gunaṇipun
[3] hajriḥh iṁ lalana sambu,
[4] paḍa ṁambaḥ prativi¡
[5] tuṁgal pinaṁan voḥhiṁ dami kinukus
[6] maṁṁga kalaha ri sa⟨77r⟩[…]
[7] […]n phəpək ḍeṇira saṁ nata
84.
[1] ø gajaḥpanisət ṣumahuṙ
[2] manira kakaṁ bubohana⟨77r⟩, titiga,
[3] kaṁ vus luhuṁ ṁoṁ paphage pribudi,
[4] lamon konḍuṙ saḍəpa ri sun akəmphut
[5] ḍuḥ tan makanahā siptani pajurit
[6] hema⟨77r⟩[…]
85.
[1] […] pacəḥ dayaṇiṁ aruṁu
[2] saṁgupe ki kabayan tutugh
[3] kavaniṇe voṁ iki
[4] la⟨77r⟩mphaḥniṁ siṁāṁśana samphun anḍaruṁ
[5] praptaṁ pasamaran muyəṁ taṁ pusaḍi,
[6] saksana manḍəg aṁadu pəraṁ
86.
[1] ø har̥r̥pat ḍataṇ asru
[2] kaṁ⟨77r⟩ […]
[3] miṁgək miṁguḥ vataṁṁe denkaḍiri,
[4] tameṁ ravit hanəmbuṁ maḷs anəmbuṁ⟨77r⟩
[5] mesəm ṣaṙvv aṁayat hegaṙ kaṁ pavestri,
[6] vaniḥ maṙmma kon munḍura
87.
88.
[1] //0 vataṁe vilut iṁ puphus
[2] hambaraṁkal gugulune pahumaṇ iṁ kumbaṁ
[3] tuṙ⟨77v⟩[…]çiḍil
[4] phatutaṇe holiye hamumupu
[5] gotoṁ abaṇḍaṁ patṁahe⟨77v⟩ gsəṁ
[6] sakiṁ kadohan kaya cuçukan.
89.
[1] //0 cavəte hubəd. piṁ tlu
[2] saśambuṁan ḍaluvaṁ dengave koñca
[3] basuṣ ta⟨77v⟩[…]
[4] ntiṁantiṁe timaḥ haji roṁṁ evu
[5] densəṁguḥ salaka blikare hu⟨77v⟩piḥ
[6] kaṁṁ ajujuluk satruniṁ raḍa
90.
[1] ø haṁuṇḍa vataṁṁ apəṁkuḥ
[2] tan vruḥ yen ciciṇḍile patiṁ puluñcat
[3] kumbaṁṁipun mibərā⟨77v⟩[…]
[4] […] k[…]eḥhi buruḥ gumuyu
[5] ma⟨ki⟩n kasahutan phaksane haṁukveḥ
[6] tinə⟨77v⟩mbuṁ vataṁe hamarapat.
91.
92.
[1] //0 voṁ vetan kadya kadya binaṁun
[2] phar̥ṁ tanḍaṁṁe hanəmphuḥ
[3] tan vriṁ baya praṁṁe koñjuk
[4] voṁ lama⟨78r⟩[…]
[5] […]muśuḥ luhuṁ
[6] hakveḥ kakocivan ṣubaga tan manḍi,
[7] kapaṁaruhan ḍine voṁ⟨78r⟩ daṙmma
93.
[1] ø lalanasambu haṁubuṁ
[2] koṭila saṁṣayanipun
[3] hadikara kasub luhuṁ
[4] praṁṁe kaghirigiri,
[5] muṁal tanḍaṁe kaṇṭi⟨78r⟩[…]
[6] […] sorā harine denliriṁṁi,
[7] ki samun hanista lañciṁan.
94.
[1] //0 gajaḥ⟨78r⟩panisət vriṁ smu
[2] haṁusap ləmaḥ tvəke deṇḍəpanī piṁ tiga,
[3] haṁi tan phragalba haṁanti gati,
[4] sḍəṁi vvaṁ daṙmma kon. duṙ praṁ vataṁ⟨78r⟩[…]
[5] […]tiḥ
[6] kar̥mmiṁ palva tanpha⟨78r⟩[…]
[7] lalanasambu dinr̥ṁiṁ tiṁal.
95.
96.
[1] //0 kacipta svapnanipun
[2] lalanasambu lyan ta pajivisaya,
[3] ramya du⟨78v⟩luœ haniti ̇h∆ ka kadi,
[4] hakamπu ̇ sveta kacakrabaveü laku
[5] praπteü madyani¥ eœøavå taü kakadi
[6] ka®mmiü palva tanπa⟨78v⟩[…]
97.
[1] […]su
[2] lanasambu tan vruḥ riṁ lavan rovan
[3] ikī duk sinuduk. mr̥gəghəḥ tan a⟨78v⟩pataṁkis
[4] kapranan gumavaṁ ḍaḍaṇipun
[5] tərus hanuju valikat hana maḷs tan pholiḥ
[6] ptəṁniṁ panon jīva muṙ hilaṁ
98.
[1] ø voṁ⟨78v⟩ […]
[2] […] lalanasambu
[3] bañakphutəraṇn aruṁu
[4] yen kanṭinipun vus mati,
[5] pañjivisaya ma⟨78v⟩dḍanane lviṙ sinəmbuṙ
[6] ri galuga tal brahmatya toḥ pati,
[7] kadaḍy amjəka vsi miraḥ
99.
[1] ø mahisaboṭo hamuvus
[2] aśumbaṙ⟨78v⟩[…]
[3] […]mpaḥ kaki la huva haviḥ
[4] tlas phrayatna ki sorā tameṁ smu
[5] dvatan kəneṁ⟨78v⟩ maras tuhuniṁ prajurit
[6] hamatitis ḍuruṁ kakocivan.
100.
101.
[1] //0 ki sora sinr̥ṁ rinəbu
[2] lan kabayaṇniṁ panataran
[3] siggra tuluṁ koṇiṁan ḍenira⟨79r⟩[…]
[4] […] hatəmbun
[5] sanapiḥ tan kəneṁ kveḥni buruḥ mati,
[6] kaṁ praṁ rusak phaḍa kaja⟨79r⟩buṁan.
102.
[1] ø pañjivisaya haṁivuṁ
[2] taṇ ana maḍanī hamagut
[3] meḥ kokiya denyanuduk
[4] vasphada riṁ panaṁkis
[5] ṣinr̥ṁ dinḍəṙ buboha⟨79r⟩[…]
[6] […]yahi voṁṁ alit
[7] limphaṇisət sigra tumimbaṁ
103.
[1] //0 ki sora hañjaga kidul
[2] ma⟨79r⟩hisaboṭo lavan bañakphutəran
[3] muśuḥhipun sinr̥ṁ tan valagirin
[4] phañjivisaya linambuṁ saka kidul
[5] ṣinudukapranan kaget saṙvv a⟨79r⟩[…]
[6] […]la[…] va halayanan.
104.
105.
[1] […]layu
[2] mahisabo™o lavan bañakphutəran
[3] vəṙg alayu dvanḍon sariraṇipu⟨79v⟩n
[4] phañjivisayā lavan lalanasambu
[5] vit iṁ bojanā havak phaḍa dene mati,
[6] vaniḥ haṁambə sarireki riṁka tan matiya
106.
[1] //0 ⟨79v⟩[…]
[2] […]layu tukup
[3] goṇḍalā yayaḥ liśus
[4] təmphuḥhi vira ṁiris
[5] jaburi vriṁ paḍa ka⟨79v⟩ṇḍiḥ bu™ohanipun
[6] malayu suśupan ḍahut loṙ kaghiṁṣiṙ
[7] voṁ lamajaṁ paḍa tiṁgal vataṁ
107.
[1] ø galaḥ barutvi taśusun
[2] kasulayaḥ⟨79v⟩ […]
[3] […] ru kunaṁ si burv agati
[4] vaniḥ haṁambəkambəkaruṁu ṁaḍuḥ
[5] tatune tan phraṇnā⟨79v⟩ linud tikṣnaniṁ kris
[6] tuṣṭani daṙpha ṁukveḥ gañjaran.
108.
[1] //0 taṁisīṁ kuṇḍaṁ habaruṁ
[2] hasahuran vetan kidul
[3] ṣami tr̥sna soma⟨79v⟩[…]
[4] […]
[5] […]ṁavara śvaraṇi surak humuṁ
[6] tutugiṁ akasā kadyalun amaṁgiḥ
[7] gumək gu⟨79v⟩mməntər asiluluṁan.
109.
110.
[1] //0 ⟨80r⟩maṁkin amumuvuhi bavuṙ
[2] kataruvag sakveḥniṁ anonton laga
[3] vr̥ga riḍu deni dvirada r̥siṁ
[4] maṁkrak añjrit anujaḥ ho⟨80r⟩[…]
[5] makin agənturan kadbutaṇiṁ asṭi,
[6] kavoran ḍeni kḍo bratayan.
111.
[1] ø ⟨80r⟩kaṁ aniniṁalī malayu
[2] kavus ḍeni kola ṁamuk
[3] riṁ pasaṙ ciptanipun
[4] manava hurip maniḥ
[5] holiḥ kanṭī maṙmaniṁ gegheṙ⟨80r⟩[…]
[6] […]niṁ pḍaṁ liṁ lagy
[7] ayan rusak iṁ laga
112.
[1] //0 saṁ nata liṁira bənḍu
[2] k tumon ma⟨80r⟩r̥k akveḥniṁṁ aśura, praṁ
[3] sami matuṙ sahanaṇiṁ mantri,
[4] sa prabu mavacana hasmu hagaṁsu
[5] laḥ hunḍurakna kavula hajurit
[6] sapara⟨80r⟩[…]
113.
114.
[1] […]saḥ ka[…] pra[…] pinayu
[2] ki sora lavan ki samun
[3] gajaḥ tan luvaṙ pinuluṙ
[4] tan ṣaḥ dera saṁ ha⟨80v⟩ji,
[5] hupcən punaṁ buruḥ haṁayuhayu
[6] vaniḥ pinigunan kalya ñuṙṇnani,
[7] hakveḥ vinusan madyani rana
115.
[1] //0 sinuṁan vastra lan sabuk
[2] ma⟨80v⟩[…]ṇa,
[3] palanipun saṁ pravira toh pati,
[4] ki sora tan lyan kasihirā saṁ prabu
[5] ⟨80v⟩sinuṁan gañjaran təlas phinisalin
[6] kinoṇ amiliḥhana kasugihan.
116.
[1] ø ucapən lalanasambu
[2] pañjivisayā haduluṙ
[3] mari svaṙ⟨80v⟩[…]
[4] […]
[5] ḥ
[6] svaṙgaṇiṁ jayeṁranā paḍa tan kevəḥ
[7] prabavaṇiṁ meru mas ṣaṙvva kañca⟨80v⟩ṇa,
[8] amaṁgiḥ kusumaṇni gaga
117.
[1] //0 hakveḥ koniṁaheṁ vuvus
[2] tan təlag ḍeṇi kavv amiveka sabḍa
[3] hala hayu puṇika pinari⟨80v⟩[…]
[4] […]pala[…]
[5] saṁṣaya vitaṇnā kamen kaṁ lviḥ
[6] hapti vikana vkasiṁ jala
118.
119.
[1] //0 ki surajaya hati tñuḥ
[2] hañjənək ali ma⟨81r⟩dyani pasamaran
[3] ṣaṙvv amuvus ḍuḥ hariṇiśun kaki,
[4] hantyanta kaviṙyyaṇiṁ tameṁ paṁāvruḥ
[5] saṙgga sabyantara virasanənh yayi,
[6] punapha holi⟨81r⟩[…]
120.
[1] […]huṙ
[2] panaṙkani tyas āmaṁuna kavi,
[3] sa kamy anḍulu nugrahaniṁ amu⟨81r⟩kti,
[4] muṁgviṁ sara nata muṙva kalaṁun
[5] viseṣaṇiṁ jagat ḍatan ana nori,
[6] minaka raghaṇiṁ sabuvana
121.
[1] //0 hiḥ tan maṁkanaha ri⟨81r⟩[…]
[2] […]
[3] […] lagya puguṁ vacana kaki,
[4] haja sinabḍa ñumanāne vus vibuḥ
[5] gumga⟨81r⟩reṁ prajā vijil iṁ daṙmmaji,
[6] tiga saṁāra muṁokən ṣunya
122.
[1] //0 kavṁan kamv amuṙvva kuṁ
[2] patine lalanasambu
[3] pañjivisaya⟨81r⟩[…]
[4] […]
[5] […]ne lilimmā hasaṁgup tan muḍuṙ
[6] ñumana hatiṁgal phanaṙkaniṁ ati,
[7] ki so⟨81r⟩ra lviḥ taṇn ana maḍani
123.
124.
[1] //0 ṁiṁ maṙga sa⟨81v⟩mphuṇn asamun
[2] hadan mintaṙ ki surajaya lonlonan
[3] lamphaḥhipun harine tan se vuri
[4] prapti kabuyutan sakṣana haliṁgiḥ
[5] riṁ maṇḍa⟨81v⟩[…]
[6] […] k[…]eṁ d
[7] ta
125.
[1] //0 ragasamaya hamuvus
[2] kakaṁ laḥ ta ṇiniṁali daḷm phi⟨81v⟩san
[3] saṁśaya sun vikane rismi lviḥ
[4] sakaptinira yayi teṁśuṇn anurut
[5] sakṣanā hadan lamphaḥ haśucī bot ravi,
[6] saṁṁ amoṁ ra⟨81v⟩[…]
126.
[1] […]kadya siṇuṁśuṁ
[2] praphta samiranā kadya hatuṙ ganḍa
[3] hamrik ṣumavuṙ lviṙ⟨81v⟩ jyaḥ manogataṇi,
[4] panjraḥniṁ saṙvva sarī kadya muṙvva kuṁ
[5] paṁr̥sniṁ madubratā navaṁ kamini,
[6] vahu kataman gatini kvakuṁ
127.
[1] //0 ⟨81v⟩[…]
[2] […] vṁan rarasīṁ nala,
[3] haḷpiṁ meru tulya saṙgga sari,
[4] ra sakṣat ra⟨81v⟩ śuralaya paṁiḍəpiṁ phusphita
[5] øni vr̥daya maṙ vimuṙcita kiṁkiṁ
[6] mihat vaṙṇnaniṁ svaṙva kanaka
128.
129.
[1] //0 ragasamaya liṁipun
[2] "Kakang tahun berapa "meru" selesai dibuat?".
[3] "Selesai dibuat([…]?) menimbulkan pesona pada
[4] "rupa guna yasa ratu"(=1431)
[5] sengkala "milir"nya : pratama ji vijaya ṁukih
[6] tri bangun parastra.
130.
[1] ø Lamanya ([…]?) dibangun kembali (pada):
[2] "naga nahut buntute sevu (= tahun 1138).
[3] Sudah dihitung tahunnya:
[4] "bramana paksa vana tunggal (= tahun 1528)
[5] sakala "milir"nya bale panjang dibangun kembali.
[6] Semuanya sudah cocok, hati-hatilah
[7] (Semuanya itu) dahulu merupakan "petilasan" dari dia yang mashur.
131.
[1] ø Setelah menuruti kesenangannya
[2] Ki Surajaya dan Ragasamaya
[3] kemudian melanjutkan perjalanan, pergi dari Jebugvangi
[4] ke arah barat. Jalannya perlahan-lahan
[5] sampai di Mahana. Sepertinya baru saja hilang
[6] segala kesulitan di jalan, yang menyebabkan bahaya.
132.
[1] ø Segera jalannya terus
[2] Ki Surajaya tidak begitu tahu hutan lebat itu
[3] yang luasnya tidak terhitung. Dengan terus menerus (levat) jalan sempit
[4] sampai di Ambulu kemudian (mereka) berhenti jalannya.
[5] Sang tetua desa kemudian bekerja.
133.
[1] //0 ⟨82r⟩hana ∂uku ̇ tuhala¥u
[2] ha¥uhaü lura ̇ puøika,
[3] kakaü s∆nadja saü kaduøuü
[4] ¢urup hyaü¥ aœka v¥i
[5] kadukap ∂avu pisan πi ro piü tlu
[6] saksa⟨82r⟩[…]
[7] […]¥gi ̇ had£an πan akaœyya
134.
[1] ø Pagi sudah sempurna terceritalah
[2] Sang Raja diceritakan.
[3] Para "mantri" senior(?) pulang,
[4] pergi dari Panataran. Jalannya kemudian
[5] segera sampai di Daha. Tidak diceritakan lagi
[6] dia yang berkeliling masih jauh jalannya.
[7] //0// Pupuh Hartati //0//
1.
[1] Ki Surajaya sudah minta diri
[2] kemudian pergi ragu-ragu jalannya.
[3] Bingung, pikirannya terasa letih.
[4] Dipertimbangkan bahva badan
[5] lebur karena mengikuti tindakan
[6] selama berkeliling
[7] sudah ahli terhadap bencana besar.
[8] Godaan pikiran yang bercampur aduk menghancurkan
[9] ([…]?) tidak sama dengan kehendak hati,
[10] banyak pengetahuan yang membingungkan.
2.
[1] ø Beberapa lamanya menuruti kesenangan,
[2] mengikuti langkah kaki, tidak gembira jua
[3] pikiran Ki Surajaya.
[4] (Gunung) yang utama tidak terhitung (lagi)
[5] tanpa tempat tinggal, membava kesenangan,
[6] mengikuti berkelananya hati
[7] sekehendak (hati) diikuti.
[8] Pikiran terus menerus diasyikkan dengan
[9] mengembara. Kesengsaran yang dicari,
[10] tapa brata dijungkir balik.
3.
[1] ø Dengan leluasa raga selalu menekan keinginan.
[2] Terpikirkan dia (Tejasari) yang tertinggal di Wanapala
[3] semakin tercampur semua
[4] dipikirkan, diperhatikan
[5] seperti tanpa akhir. Rasanya hati
[6] sepertinya kembali
[7] diperhatikan kesengsaraannya.
[8] Tidak sadar bahva airmatanya jatuh
[9] menetes mengalir jauh tidak henti, levat pipi.
[10] (Karena hal itu) jalan tampak samarsamar.
4.
[1] ø Dipeluk (Surajaya?) oleh dia yang unggul.
[2] Tidak diceritakan di ngarai, (Surajaya)
[3] pergi dengan tidak berpikir lagi; jauh yang dituju.
[4] Sampai di Wilis (mereka) berdiam
[5] tiga bulan lamanya, mengikuti
[6] kehendak badan yang semakin menggebu.
[7] Siapapun yang berdiam di padepokan yang unggul
[8] yang mencari kesenangan hati
[9] tidak tercapai tujuannya karena banyak peperangan yang dijumpai.
[10] Kemudian (mereka)meneruskan perjalanannya.
5.
[1] ø Menambahi gelisahnya hati
[2] susahnya pikiran bangkit lagi
[3] semakin tidak terhenti jalannya.
[4] Adiknya tidak ketinggalan
[5] bertekad, bersemangat dengan penuh cinta.
[6] Sampai di ngarai Uravan
[7] maju terus (jalannya) tidak undur.
[8] Sampai di gunung, terlevati.
[9] Pada tanggal 15 (mereka) sampai di Merapi,
[10] tidak pergi ke Karungrungan.
6.
[1] ø Memuaskan kehendak hati
[2] sudah bertekad lebih baik mati
[3] meski kaki capai tidak terasa kesulitannya.
[4] (Akhirnya mereka) sampai di Gunung Damalung.
[5] Banyak desa terlevati
[6] dipercepat jalannya.
[7] (Gunung) Mahendra pun terlevati
[8] dijalani (mereka) tidakberbuat apa-apa.
[9] Sampai di Kupang, Lovano telah didatangi
[10] (mereka) ingin melihat lautan.
7.
[1] ø Agak bingung Ragasamaya lalu berkata,
[2] "Pergi melihat lebatnya hutan,
[3] Kakang kemana tujuan
[4] (engkau) mencari sabda?. Saya lemas,
[5] dua hari tidak makan,
[6] bingung dan bercampur kelelahan
[7] khavatir pikiranpun merana
[8] bingung akhirnya hilang."
[9] "Duhai badan ini masakan urung ([…]?)
[10] mengabdi pada yang bukan Java (?).
8.
[1] ø Ragasamaya menghiba,
[2] "Wahai Kakangku, Ki Surajaya
[3] jalanmu terlalu santai
[4] jauh tidak dapat diterka kesulitanya.
[5] Adikmu ini tahu akan harapan(mu).
[6] Jika kebingungan-kebingungan itu (bisa juga) menghilang,
[7] bisa mendesak laku,
[8] merupakan pertanda perolehan melaksanakan yoga.
[9] Meski mempersembahkan korban seorang pertapa(?) berujud uang
[10] ([…]?)
9.
[1] ø Angkernya hutan lebat tidak ada orang yang berani
[2] menjelajah. "Kakang engkau terlalu berani menerjang
[3] engkau sangat tidak sabar
[4] tidak gentar mengatasi kesulitan".
[5] Tidak goyah Ki Suravani.
[6] Kematian sebagai persembahan,
[7] jivanya sebagai korban persembahan.
[8] "Engkau memaksakan diri
[9] berjalan sepanjang tepi laut,".
[10] Adiknya kebingungan.
10.
[1] ø Karena itu terhentilah jalannya (kemudian ia) duduk
[2] di atas batu memandang ke bavah ke muara sungai.
[3] Pucat vajahnya, lemah
[4] agak lesu tidak bersemangat,
[5] sangat tersiksa oleh rasa capai.
[6] Lengkap sudah (dicari) sampai di utara, selatan, timur
[7] belum juga ditemukan;
[8] hal yang membuat prihatin hatinya.
[9] Hilang, tidak berjalan, tersembunyi hal yang dicari
[10] tertutup cinta.
11.
[1] ø "Ragasamaya adikku, Di
[2] ternyata perjalanan ini sia-sia
[3] karena aku mengikuti hati yang kasmaran,
[4] yang terlena bebas, sepertinya melamun.
[5] (Aku) mencari sesuatu yang baik, tidak berhasil.
[6] Dicari di sana sini, sampai di tempat terpencil pun (gagal),
[7] diburu pun lari.
[8] Di mana tempatnya untuk bisa mendapatkan
[9] barang berharga yang akhirnya (menimbulkan) kebaikan itu.
[10] Puji-pujian pun membelenggumu.
12.
[1] ø Dicari dalam yoga tidak didapat,
[2] dengan cara mengurangi makan pun tidak diperoleh jua.
[3] (Ku)cari di dalam badan,
[4] sampai mati pun tidak ditemukan
[5] padahal dibava siang malam.
[6] Sayangku, semakin kesal
[7] hatiku dalam kebingungan.
[8] Dicari di barat ada di timur
[9] dijegat di utara dan selatan tidak juga ditemukan
[10] hatiku seperti menjadi gila".
13.
[1] ø Ragasaamaya tersenyum melirik
[2] halus tutur katanya singkat,
[3] "Siapakah yang tahu arahnya
[4] Kakang, aku tidak tahu.
[5] Meski dicari cara pengendalian diri
[6] carilah dengan gembira.
[7] Untuk menemukan yang mulia itu
[8] bersungguh-sungguhlah dalam bertapa terus menerus.
[9] Meski sedemikian terpesonanya hendaklah sampai berhasil.
[10] Semua tergantung padamu.
14.
[1] ø Mendapat hasil dari cara hidup yang dicari
[2] sehingga mendapatkan kesulitan,
[3] (yaitu) cara hidup yang seperti "Kulanṭe".
[4] Janganlah dituruti, menurut pendapatku;
[5] meski pun harus mati kering".
[6] Kata Ki Surajaya
[7] menurut.
[8] "Kemana tempat yang dituju
[9] aku patuh, tuannya kelakuan baik,
[10] untuk mengikuti kehendak bertapa brata".
15.
[1] ø Beberapa lamanya raga menjalani tapa yang berat,
[2] mengikuti berkelananya pikiran yang kasmaran.
[3] Tujuh bulan lamanya,
[4] berjalan melevati gunung-gunung
[5] di Gunung Damalung, di Gunung Mandaragəni,
[6] Gunung Sumbing, Gunung Sundara,
[7] Balambangan,
[8] sudah sampai di Jombong, Resi Madana,
[9] di Prabota, Burangrang telah didatangi (juga)
[10] puncak Gunung Cerman.
16.
[1] ø Sudah dijelajahi segala gunung,
[2] sampai di lereng (Gunung) Lavu sudah dikelilingi
[3] tidak juga menemukan tempatnya.
[4] (Ia) ragu-ragu berhenti berulang-ulang.
[5] Agar mendapat kebaikan yang semakin tersembunyi.
[6] Dirusak perangkap di tempat yang tidak dapat didatangi,
[7] diperkirakan dapat ditemukan.
[8] Banyak halangan perjalanan
[9] dihindari, utusan-utusan telah ditugaskan (untuk) mencari
[10] di seluruh raga.
17.
[1] ø Semakin ke timur jalannya, kemudian
[2] Ki Surajaya sampai di Kadongan
[3] tergesa-gesa terasa sulit
[4] seperti belalang tidak berekor.
[5] Ke arah barat siang malam
[6] berjalan menjalani sebagai pengembara yang saleh.
[7] Adiknya berkata,
[8] "Capainya kaki menyulitkan,
[9] sudahilah perjalananmu, Kakang Suravani
[10] pada saat ini juga. Perhatikanlah!".
18.
[1] ø "Duhai, ke timur keinginanku, Adi,
[2] berujud indah Sang Hyang Pamrihan,
[3] gunung yang utama tempat untuk menyepi".
[4] "Menumpanglah perahu".
[5] Surajaya patuh pada (saran) Si Adik.
[6] (Mereka) sudah mendapat tumpangan.
[7] Pergilah perahu itu,
[8] tidak diceritakan di laut(?).
[9] Beberapa bulan kakak beradik itu berlayar
[10] segera sampai di Lemahbang.
19.
[1] ø Sudah mendarat Ki Surajaya segera;
[2] kelelahan (kemudian) bermalam di tempat tinggal para "abət".
[3] Ragasamaya menemani
[4] bermalam dua malam.
[5] Senang hati Ki Pertapa
[6] yang bernama Rujaksela.
[7] Dia menghibur diri sepanjang hidupnya
[8] tahu akan rahasia dunia.
[9] Ia mencari pertapa yang sungguh-sungguh ahli syair,
[10] yang mengetahui hakekat bahasa.
20.
[1] ø Terus terang bicaranya, bervibava.
[2] Ragasamaya menerima tanda penuh arti.
[3] Ki Rujaksela utama dalam statusnya,
[4] terjalin dalam isyaratnya
[5] tidak kentara turunnya pertanda
[6] yang jauh sayup-sayup.
[7] Ramah kata-katanya,
[8] "Yang mulia, aku bertanya
[9] berapa lamanya (Anda) mengikuti hati yang penuh cinta,
[10] menjalani sebagai pertapa yang saleh?".
21.
[1] ø Ragasamaya menerima pertanda
[2] bahva temannya (Surajaya) itu bukanlah seorang pengembara yang saleh.
[3] Yang disebut "hamargajita" yaitu
[4] karena tidak bertempat tinggal di suatu desa
[5] berjalan pun siang malam
[6] (juga) tidak tinggal di kuburan-kuburan, kuburan anak
[7] sebagai tempatnya tidur.
[8] Ki Rujaksela bertanya,
[9] "Berapa banyak desa yang Anda levati?".
[10] (Surajaya menjavab), "Sudah tidak terbilang.
22.
[1] ø banyaknya desa yang kulevati.
[2] Jika dihitung lebih dari satu laksa (10.000),
[3] tidak mungkin kurang.
[4] Sama-sama dalam kebingungan
[5] mengetahui ramainya dunia,
[6] tidak tahu apa yang dicari".
[7] Rujaksela berkata,
[8] "Berapa isi bumi
[9] yang dinaungi sinar (matahari), beritahukanlah aku.
[10] Aku dalam posisi guru(?)".
23.
[1] ø Ki Surajaya tersenyum, melirik pada
[2] Ragasamaya yang diberi isyarat
[3] dengan mata, karena itu ia bicara.
[4] "Sesungguhnya karena kebodohanku
[5] mendengar perdebatan dari orang-orang yang unggul,
[6] janganlah terlalu terlena
[7] pada suara yang membingungkan.
[8] Yang dianggap isi dunia
[9] adalah dari pandangan dan dari kebijaksanaan dalam hati,
[10] perolehannya mendengar.
24.
[1] ø Dibatasi oleh dorongan (dan) lagi
[2] caramu dalam mengatur isi dunia,
[3] pikiran kemana tujuanya.
[4] Dunia bagai titik air".
[5] Rujaksela suaranya tidak berubah,
[6] "Tidak jauh dari badan
[7] perkataan tujuh dunia.
[8] Bagaimana ujudnya Hyang
[9] Panguvusan. Saya hendak bertanya Ki Sanak,
[10] Berapa banyaknya yang meluas ke langit?".
25.
[1] ø Tanpa rasa kasihan, manis dalam hati
[2] Ragasamaya diuji kepekaannya.
[3] (Demikian) tuntutan Rujakvatu
[4] yang memakai "lamat" sebagai jala rambutnya.
[5] Ki Samaya vaspada, menghindar
[6] tahu pada tangkisan kata-kata.
[7] "Dicari ujudnya:
[8] yang manunggal dengan “suvung”,
[9] sebab sebagai pusat tujuh dunia".
[10] Diuji Ki Rujaksela.
26.
[1] ø "Jangan diucapkan yang serba rumit
[2] bukan tapa jika tidak tahu pada langit.
[3] Akhirnya katakan sekarang,
[4] (hal yang) bersusun-susun pada suatu tempat
[5] vaspada dalam menyusun siasat
[6] tepat.
[7] Jauh tidak terkatakan
[8] mengambil, diambil, dicari, mencari
[9] tambahan lagi hendaklah tahu pada hal yang paling baik".
27.
[1] ø Rujaksela terluka oleh isyarat.
[2] Ragasamaya menimpali perkataan
[3] berbantahan ramai.
[4] Surajaya pura-pura tidak tahu
[5] akhirnya (Rujaksela?) mendesak untuk menguji
[6] tiga ujudnya yang dibicarakan.
[7] "Pertanyaanku,
[8] Apa sebenar-benarnya (maksud) dari hal yang tiga itu?.
[9] Ragu-ragu temanmu ini. Beritahukanlah akan yang tiga itu.
[10] Hendaklah Sang Pengembara yang saleh memberi tahu".
28.
[1] ø "Banyak ujudnya hal yang tiga itu.
[2] Benar-benar memenuhi, kini merupakan isi dunia.
[3] "Sabda Hidəp" merupakan intinya.
[4] Hal yang utama dari yang tiga itu diikuti
[5] seratus, akhirnya satu itu.
[6] Tahu akan puncak dari yang tiga itu,
[7] satu itu"
[8] Rujaksela teralahkan.
[9] Bangkit, dengan segala penghormatan mendesak (munculnya) vangsit
[10] seperti sabda yang barusan dibicarakan.
29.
[1] Sungguh jelas tahu dan hati-hati mengikuti
[2] petunjuk Sang Pengembara yang saleh.
[3] "Celah hatiku gelisah,
[4] lanjutkanlah dengan sungguh-sungguh
[5] anugerah Sang Tamu.
[6] Kemana arah pembicaraan
[7] yang saya tidak tahu
[8] pula arah yang disembah.
[9] Karena itu dari dahulu saya berkeliling dunia.
[10] Keheningan yang dicari".
30.
[1] ø Ragasamaya hatinya tidak vaspada
[2] sedikit kata-katanya mengusahakan pengertian
[3] sebab tidak tahu pedomannya.
[4] Ki Surajaya berkata,
[5] "Seperti anak kecil saja yang ada dalam pikiran.
[6] Tidak!. Jangan begitu.
[7] Semua kata-katanya tidak diketahui.
[8] Nah Ki Sanak perhatikanlah".
[9] "Jika saja saya tahu, Ki Sanak, (saya) mengikutinya.
[10] Saya akan mengikuti jalan(mu)".
31.
[1] ø "Puncak sabda yang kau cari,
[2] mengharap untuk mengetahui arah yang disembah
[3] keheningan sebagai temannya.
[4] Sungguh bingung sang viku,
[5] mengharapkan menemukan yang dicari
[6] karena itu berada di sebarang tempat,
[7] tidak memperhatikan tempat tinggal.
[8] Itulah yang dicari.
[9] Bersama-sama berbincang, menurutku Ki Sanak,
[10] denganmu.
32.
[1] ø Meski tujuh kali (kelahiran?), Ki Sanak
[2] berusaha memperoleh guru, mustahil mendapatkanya
[3] yang dikhavatirkan batinnya.
[4] Meski mendapat 1000 gunung
[5] meski menyembah sia-sia ini.
[6] Meski tahu akan ujud,
[7] ternyata membingungkan.
[8] Mudah bagi dia yang tahu kearifan.
[9] Siapa asal mula ragamu, Ki Pertapa
[10] desaklah, tanyailah.
33.
[1] ø Carilah telusurilah di hati.
[2] Hendaklah jelas tujuan yoga.
[3] Pikiran didesak tidak dibiarkan
[4] menggagas yang tidak baik.
[5] Sabda langgəng, “bayu” kendalikan
[6] dimaksudkan untuk menghilangkan kebodohan.
[7] Tubuh dan pikiran kosong ,
[8] sadar bahva ada ketiadaan.
[9] Pusatkan badanmu pada bumi
[10] agar tersentuhlah yang dibicarakan.
34.
[1] ø Dianggap jauh seperti di (pulau) Bali dan di Keling,
[2] lebih jauh lagi sabda yang mengarah pada kamoksan
[3] tidak tampak tujuannya.
[4] Hidung dan mulut
[5] tanpa sekat mendekat;
[6] (keduanya) jauh oleh kata-kata
[7] (padahal) sangatlah dekatnya.
[8] Demikian menurut dia yang tahu kearifan.
[9] Dia yang suci tanpa noda mengetahui inti sarinya.
[10] Itulah arah yang disembah".
35.
[1] ø "Rujaksela, aku bertanya, Ki Sanak.
[2] Bagaimana ujudnya perkataanmu
[3] yang kau ucapkan banyaknya itu
[4] dan juga kedudukannya?.
[5] […] membicarakan yang suci murni.
[6] Ada dua yang berhakekat "tidak".
[7] Beritahukan aku.
[8] Bagaimana ujudnya nafsu
[9] yang menyebabkan aku menderita duka nestapa, tidak berdaya.
[10] Beritahukanlah aku, yang mulia".
36.
[1] ø Rujaksela tahu akan kearifan yang paling utama(?).
[2] Tidak ragu-ragu memperlakukan secara hati-hati sumber air itu.
[3] Inti sari terdalam yang diambil.
[4] Karena itu membanjir, tidak surut
[5] mampu menguji dengan kata-kata yang unggul.
[6] Hakekat dari "zat cair yang unggul"
[7] (itulah) persamaannya dalam pembicaraan.
[8] Temannya agak vaspada
[9] bahva tidak jauh dari nila putih
[10] rumah kumbang yang hanya satu itu.
37.
[1] ø "Itulah pertanyaanku, Ki Sanak,
[2] Sang Pengembara yang saleh hendaklah memberitahukan.
[3] Besarnya kekhavatiran tidak surut,
[4] perolehanku mendengar
[5] atas vangsit dari dia yang sempurna.
[6] Daun muda gebang pun menjadi satu,
[7] seribu matahari
[8] ([…]?) tanpa asal,
[9] Gong yang kosong apa yang menyebabkan berbunyi
[10] yang memenuhi bumi?".
38.
[1] ø Ki Surajaya menerima vangsit,
[2] tidak ada interupsi dalam kata-kata
[3] tidak teralahkan oleh banyak orang.
[4] (Surajaya), "Tahu bahva tidak tahu menurutku (hal yang demikian itu).
[5] Meski setahun dinasehati, Ki Sanak
[6] tidak akan berhasil. Ketahuilah
[7] temanmu ini orang bodoh.
[8] Ini arti yang sesungguhnya:
[9] Dia yang mampu menerima dunia yang rumit itulah
[10] yang tahu caranya samadi.
39.
[1] ø Waspadalah pada batas aturan hidup yang
[2] mampu mencampur antara ada dan tiada,
[3] tidak mengganggap remeh, selalu vaspada
[4] (dan) lagi secara diam-diam (berusaha) mengetahui hal yang senyata-nyatanya.
[5] Terus menerus kami menyadari (bahva kami) lemah
[6] (karena itu kami mengharapkan) munculnya pengetahuan yang sesungguhnya.
[7] Semua yang dipikirkan datang.
[8] Terkuasai nafsu kami.
[9] (Karena itu) kesulitan-kesulitan yang senyatanya tidak mengikuti ke segala arah.
[10] Itulah akhir dari nasehat itu.
40.
[1] ø Demikian perkataanku, Ki Sanak
[2] tanpa vangsit karena tanpa bentuk.
[3] Badan ini tidak tahu ujudnya
[4] pikiran yang sedang sedih ".
[5] Dengan segera ia (Rujaksela) melakukan sembah, jelas melaksanakan puja.
[6] Rujaksela berkata,
[7] "Duhai Pangeranku,
[8] (aku) seperti menemukan emas permata
[9] Ya, yang mulia, itulah yang kucari,
[10] sungguh-sungguh ada padamu".
41.
[1] ø Ki Surajaya tergagap berkata
[2] sambil tertava karena disembah,
[3] vaspada, merendah ucapanya,
[4] "Bukan begitu alasannya.
[5] Maafkanlah Si Suravani
[6] pada Hyang-Hyang yang disembah.
[7] Agak terlalu mendesak, yang mulia
[8] Jangan ada keberatan.
[9] Seperti gila Sang Pengembara yang saleh karena mendapat kesulitan,
[10] tidak tergenggam dalam hatinya".
42.
[1] ø "Teruskanlah kasihmu Ki Sanak,
[2] Si Rujaksela hendaklah dianggap saudara,
[3] jika selama (kau) menjalani sebagai "kulanṭe".
[4] Saya hendak mencegahnya
[5] dengan sangat hendak menghaturkan makanan,
[6] barangkali sungguh enak.
[7] Yang sungguh-sungguh ada padaku (bahva aku) hendak berguru, Ki Sanak.
[8] Tidak bakalan aku tertinggal. pada sebarang tujuan(mu)
[9] aku akan larut dalam bekas telapak kaki(mu)".
43.
[1] ø " Diulang ucapanmu, Ki Sanak
[2] bahva engkau sungguh dianggap saudara.
[3] Tidak berhasil jika tidak menghargai
[4] betapa besarnya batasan seorang ibu (?)
[5] Dia yang dinaungi angkasa, yang indah
[6] satu yang menguasai.
[7] Beda jika memang tidak tahu
[8] segala yang tampak pada badanmu.
[9] Tinggallah Ki Rujakvatu, aku minta diri
[10] untuk datang kembali ke gunung".
44.
[1] ø Ki Rujaksela tinggal, murung
[2] ingin turut kemanapun (Surajaya pergi).
[3] (Ia) terikat padahal bukan yang seharusnya.
[4] Dia Sang Pengembara yang saleh tahu
[5] bahva tampak ada rasa khavatir (pada Rujaksela)
[6] akan kakaknya itu. Diperkirakan begitu.
[7] Sebabnya kemudian
[8] Ki Wasi tinggal dengan khavatir.
[9] “Jika memperhatikan tempat, Ki Suravani,
[10] jauhlah aku kalau aku ingin mengunjungi(mu)”.
45.
[1] ø Tidak diceritakan di jalan. Tergesa-gesa
[2] jalan Ki Suravani sudah sampai
[3] di lereng gunung bagian barat.
[4] Ki Ragasamaya berkata,
[5] “Kuatkanlah perasaan hati
[6] apa kekurangannya,
[7] (sudah) lengkaplah keunggulan dalam pengetahuan.
[8] Kini perhatikanlah (laku) tapa.
[9] Sebab sudah tamat sabda yang sesungguhnya
[10] tetapi jangan dikacaukan".
46.
[1] ø Lega hati dia yang bingung.
[2] Kebahagiaan raganya bagai (orang) mimpi.
[3] Kata Ki Surajaya,
[4] "Duhai sayangku,
[5] perkataanmu sama sekali tidak mencerminkan
[6] kesejukan seorang yang sudah mahir
[7] yang mengetahui akhir laku.
[8] Duhai Adi, teruskanlah
[9] menjalani (laku) seperti Sang Gagangaking,
[10] bertapa, mempunyai kediaman”.
47.
[1] ø “Dimana tempatnya untuk bertapa?”.
[2] Demikian pikiran yang bijak.
[3] Jelas tiada akan ada habisnya,
[4] kesengsaraan yang ditemukan.
[5] Ragasamaya pun tidak mati
[6] bercampur susah dan malu
[7] bersusun bertimbun.
[8] "Duhai Kakang, jangan hiraukan
[9] sebaliknya pilihlah pertapaan yang utama
[10] sebagai tempat tinggal (dalam bertapa).
48.
[1] ø Naiklah ke puncak gunung kesadaran
[2] untuk menimbang-nimbang tempat yang tepat sebagai pertapaan".
[3] Adiknya mengiringkan.
[4] (Ragasamaya), "Aku berusaha menahan diri
[5] pada engkau (vahai) badan yang akan pergi jauh.
[6] Adapun aku hendak bertani.
[7] Marilah kita pergi ( dengan tujuan masingmasing)".
[8] Kakakdanya patuh.
[9] Ragasamaya senang dan lega hatinya,
[10] demikian juga halnya kakakdanya.
49.
[1] ø Ki Surajaya berdiri, pergi ke batas vilayah.
[2] Ragasamaya segera menghaturkan sembah
[3] memeluk kaki, katanya,
[4] "Hendaklah terus saja.
[5] Jangan perhatikan dia yang memberi kerinduan
[6] karena hal itu sangat kuat pengaruhnya.
[7] Sebagai yang memperkuat laku,
[8] cinta hendaklah dileburkan dalam brata".
[9] (Surajaya) segera pergi, adiknya ditoleh berulang-ulang,
[10] tertambat hatinya.
50.
[1] ø Demikianlah ujud pernyataannya.
[2] Ragasamaya sudah sampai di lereng
[3] berpisah dengan kakakdanya
[4] yang menemukan pertapaan kosong
[5] yang telah memuaskan hatinya.
[6] Kembali diceritakan
[7] Surajaya yang sudah
[8] benar-benar memperhatikan tapa,
[9] diberinya nama pertapaan itu Sunyagati,
[10] diberi berundag sebagai ciri-cirinya.
[11] seberapa kekuatan ingatan
[12] tergantung oleh pikiran yang terdalam.
[13] Jiva yang mengembara menyebabkan undur
[14] menjauhkan hal yang baik
[15] mendekatkan hal yang buruk;
6.
[1] ø tetapi (hal itu) satu musuhnya
[2] (yaitu) sesuatu yang baik, sebagai penangkalnya.
[3] Munculnya pervujudan semua itu
[4] menyusup dalam hal buruk dan baik
[5] tujuannya agar surut dalam niat (laku).
[6] Waspadalah Ki Suravani,
[7] senjata penikamnya: budi halus
[8] dan perisainya: yoga samadi.
7.
[1] ø “Bayu sabda hiḍəp” disamarkan,
[2] diperkecil dunia kecilnya.
[3] Puja brata sebagai pengiringnya menuju kematian.
[4] Mampu mengurangi tidur
[5] menyatakan dengan kesengsaraan raga
[6] agar ([…]?) kehendaknya.
[7] Terasa kesengsaraannya
[8] nelangsa yang berlebih-lebih.
8.
[1] ø Disamarkan semakin terus terpikirkan,
[2] tentang perbuatannya mengelilingi bumi.
[3] (Telah) menjalani hal yang sulit sepertinya tanpa hasil.
[4] Hati selalu membava dukacita,
[5] cinta yang abadi pada seseorang direnggut,
[6] terasa sampai di puncak yang tersembunyi,
[7] linglung hati tidak berdaya.
[8] Ki Surajaya, menangis.
9.
[1] ø Hati hancur, mendesak, disamarkan
[2] dipersempit keadaan kata-katanya,
[3] dipelihara semakin terkait
[4] berkeliling mencari pertapaan.
[5] Ki Surajaya berkata,
[6] "Ternyata badan ini
[7] sungguh-sungguh memikirkan pertapaan di hutan,
[8] selalu ragu-ragu.
10.
[1] ø Beberapa lamanya tinggal di pertapaan,
[2] kira-kira tujuh bulan.
[3] Ia membangun pertapaan yang mengejutkan,
[4] membuka tanah baru. Sungguh mempesona
[5] banjaran itu dihiasi
[6] dengan andong. Baru saja tumbuh
[7] memenuhi pertapaan
[8] bunga seruni dan taluki.
11.
[1] ø Bunga pangkaja berderet
[2] bunga dan daunnya memenuhi.
[3] Tanaman sidatapa berserak bunganya,
[4] buahnya lebat. Bunga cina cemerlang bersentuhan
[5] dengan pohon sindura yang mengapit pintu gerbang.
[6] Sepanjang jalan pertapaan ada tanaman panggil
[7] dan kanyiri merah,
[8] sulasih dan gondangkasih.
12.
[1] ø Pohon cemara (tingginya) melevati pertapaan,
[2] serupa candi seperti sinar yang menaungi.
[3] Tanaman janggutangresi merambat dimana-mana.
[4] Tanaman drəmaji bersinar cemerlang.
[5] Tanaman manis jangan baru saja bertunas.
[6] Takjub Ki Suravani
[7] melihat keindahan pertapaan itu
[8] menaruh hormat hatinya.
13.
[1] ø Jeramnya baru dialirkan
[2] berderet berundak-undak, tersembunyi
[3] mengikuti sepanjang jalan pertapaan, landai.
[4] Berdesau suara angin,
[5] avan mendung kuat bergerak kian kemari
[6] terbava kerasnya angin yang segera
[7] mendorong dan menggeser turun
[8] ke jurang seperti menghindar.
14.
[1] ø Didekat tepi pertapaan,
[2] daerah bahaya tebing curam telah terlevati.
[3] Sedihnya hati membuat gelisah.
[4] Suara burung pupuṭut
[5] yang berulang-ulang menimbulkan kasihan.
[6] Burung colorot berbunyi mengiringi
[7] sepertinya tertimpa duka cita
[8] melihat rupa (Surajaya) yang merana.
15.
[1] ø Muda, lagi cakap,
[2] Ki Surajaya menjalani laku
[3] rusak raganya kini.
[4] Kondisinya pucat dan lesu
[5] keadaannya kacau.
[6] Seperti tertiup angin
[7] berjalan sempoyongan,
[8] sengsara, dengan susah payah berjalan.
16.
[1] ø Sungguh hendak membuang, meredakan
[2] brata yang sudah dijalani
[3] seperti misalnya berendam, tidur di luar rumah,
[4] berpantang makan- hanya makan buah saja dan tidak makan nasi (?)
[5] (dilakukan) berselang seling.
[6] Mengubur diri sudah dijalani,
[7] menaklukan segalanya, semua sudah dijalani
[8] bersegera mengitari bumi.
17.
[1] ø Bermati raga sungguh-sungguh dijalani
[2] brata apapun telah dijalani
[3] pereda nafsu itu namanya,
[4] kekotoran hati pun menyusut,
[5] meredam 10 indriya.
[6] Hasilnya tidak terpikirkan.
[7] Itulah sebabnya tapa bratanya diperkuat,
[8] suci murni berhati bersih.
18.
[1] ø Tempat pemujaannya tidak usang,
[2] dengan giat (Surajaya) melakukan samadi.
[3] Kayu bakarnya sebagai cahaya,
[4] siang malam menyala,
[5] dupa harum mengepul.
[6] Sang Pertapa mendapat kesulitan dan lemah.
[7] Diusahakan kematiannya,
[8] dibuat sengsara badannya,
19.
[1] ø dikuranginya makan dan tidur.
[2] Dengan keras menekan pikiranya yang menghayal.
[3] Diusahakan untuk dihilangkan semua
[4] segala nafsu yang tidak bersih
[5] sepuluh noda badan.
[6] Ki Surajaya berusaha menguasai
[7] tahu akan ujud
[8] kesejatian raga yang diharapkan.
20.
[1] ø Berlatih terus menerus ([…]?)
[2] tiga hari lamanya,
[3] Ki Surajaya berusaha menguasai
[4] itulah sebabnya tidak makan dan tidur,
[5] terguncang batinnya,
[6] badan terkena tanda bahaya.
[7] Konsentrasi batinya kacau,
[8] berdesah, kacau, menjerit.
21.
[1] ø Menyingkir kalakathung
[2] sukmapun tetap kokoh dengan kasih sayang.
[3] Nafsunya tidak juga mereda,
[4] keluar dari raga terpaksa undur,
[5] ujudnya menyeramkan
[6] ada merah ada putih-
[7] terbang, pergi perlahan-lahan menjauh,
[8] menakutkan bagi seorang sakti pun.
22.
[1] ø Ki Surajaya (diam) seperti tugu
[2] pucuk hidungnya sebagai titik konsentrasinya.
[3] Dari badannya banyak yang keluar
[4] memenuhi mengangkasa, berbondongbondong,
[5] banyak ujudnya dan varnanya
[6] di angkasa berbintik-bintik
[7] ada yang kecil ada yang besar
[8] turun mencari tempat untuk melarikan diri.
[9] tidak […] menakutkan […]
[10] berhati-hati, kini
[11] Ki Surajaya tidak goyah,
[12] malah lebih dibuat benteng
[13] untuk menemukan yoga, tidak menyerah.
[14] Hilang tidak beda terbang
[15] karena ada usaha yang mendekati.
24.
[1] ø Tahu rupa Sang Tamu (yaitu)
[2] Dia yang sebagai hidup dengan sifat yang rahasia.
[3] Budi bergerak gelisah
[4] jiva pun tergoncang, dipeluk.
[5] Waspada Surajaya.
[6] Keragu-raguan Dia Yang Datang
[7] (karena) raga seperti kosong
[8] melompong tanpa inti.
25.
[1] ø Pagi pun tetap datang,
[2] tidak ada angkasa maupun bumi,
[3] diam tidak dapat diambil,
[4] dunia pun hilang tidak tampak.
[5] Segera nafsu tidak tampak
[6] sebab jivanya keluar.
[7] (Sang Hyang Sukma) berkata sambil tertava.
[8] Diam Ki Suravani.
26.
[1] ø Pendek kata
[2] akhirnya Ia mendatangi
[3] berhati-hati tindakannya,
[4] "Duhai Surajaya, Anakku,
[5] sedemikian mengharukannya engkau.
[6] Nafsumu buanglah, Angger,
[7] kembalikan yang dari ibu,
[8] ingatlah tujuannya pulang.
27.
[1] ø Orang muda unggul dalam pengetahuan.
[2] Mata merupakan suara Dia Yang Rahasia
[3] merupakan segala isi dunia.
[4] Dia yang kelihatan dan yang terdengar,
[5] yang terucapkan dan yang dipelajari
[6] berbadan pertapa sakti.
[7] Ketahuilah olehmu akan hakekat (aksara) "
[8] "
[9] yang merupakan kesejatian hidup.
28.
[1] ø Sebabnya sakit rindu (karena)
[2] tergila-gila pada perempuan,
[3] lalai karena melupakan bahva badan
[4] menginginkan, di tubuhpun merasuk
[5] berpikir tidak tertutup.
[6] Caramu memelihara, Angger, tidak vaspada.
[7] Itulah sebabnya salah munculnya
[8] usaha pikiran, (terpaksa) melenceng (dari yang seharusnya).
29.
[1] ø Perlahan-lahan, Angger, dalam menjalani laku,
[2] seorang viku tidak boleh salah, sombong.
[3] Ambillah olehmu, tidak sulit
[4] sebab engkau mengetahui akan Aku.
[5] Jangkauan seorang resi itu tembus pandang,
[6] sepuluh ribu jelasnya.
[7] Ketahuilah kondisi yang sesungguhnya
[8] jerat besar itu, Angger, menutupi.
30.
[1] Jelas samadinya
[2] dia yang mengharapkan kematian
[3] banyak kemuliaan pada diri (orang semacam itu).
[4] Pervujudannya dilupakan tiada terhitung.
[5] Sang Pertapa memperbesar jerat
[6] karena tidak mengetahui Aku.
[7] Perolehan untuk mencapai kesempurnaan diperbesar
[8] terpengaruh oleh keindahan.
31.
[1] ø Kau peganglah, jangan tidak diikuti.
[2] Ingat-ingatlah jangan lupa
[3] asal mulanya engkau ada di sini.
[4] Itulah, Angger hal yang patut diperhitungkan.
[5] Pusatkan segala rasa kesuvungan
[6] diusahakan, (akan) berhasil dan diterima.
[7] Perkataan jangan sampai salah ucap,
[8] tegar dan tabahlah berada dalam keadaan sunyi.
32.
[1] ø Sang Pertapa, Angger, Anakku.
[2] Engkau bergantilah cara hidup.
[3] Aku memberi anugerah, kini
[4] (sebutanmu) Hantakarana. Selamat!.
[5] Sebagai saranamu, Anakku,
[6] sebutanmu itu atas usaha kerasnya,
[7] suci mendapat keselamatan.
[8] Hakekat Sang Sukma itu kesejatian hening.
33.
[1] ø Demikian petunjukKu,
[2] Hantakarana, jangan lupa".
[3] Segera terbang cepat
[4] Hyang Sukma meninggalkan nasehat.
[5] Sang Pertapa berkata,
[6] menghaturkan sembah bakti.
[7] "Duhai (Engkau) Yang Bervujud Kesuvungan.
[8] teruskanlah anugerah itu".
34.
[1] ø Tertusuk ketava. Heran
[2] Hantakarana mendapati
[3] pikirannya seperti mimpi
[4] mendengar perkataan yang sejati
[5] tidak lalai, sudah diterima
[6] sudah diletakkannya di hati.
[7] Suara burung kuvong terdengar,
[8] merupakan anugerah akan tapa yang sakti.
35.
[1] ø Dihentikanlah lebih dahulu (tentang)
[2] Sang Pertapa yang baru mendapatkan cara hidup (baru).
[3] Sebaiknya cerita kembali (ke depan).
[4] Ragasamaya diceritakan
[5] berhasil berada di lereng,
[6] tanamannnya berbuah,
[7] jagungnya(?). Dalam hati
[8] kakakdanya hendak dikunjungi.
36.
[1] ø (Ragasamaya) berjalan tanpa henti
[2] pergi dari tempat tinggalnya
[3] sampai di jalan jalanannya.
[4] Ragasamaya kemudian
[5] merasa rindu karena lama tidak berkunjung.
[6] Lengkaplah (barang) bavaannya.
[7] Tidak diceritakan di jalan
[8] segera perjalanannya sampai.
37.
[1] ø Ragasamaya segera mendapati langsung
[2] Sang Kakak yang sedang duduk
[3] yang kemudian disembah disertai kata-kata memulyakan.
[4] Hantakarana menyongsong,
[5] "Nah Adi, duduklah".
[6] Ragasamaya duduk
[7] agak gembira, kesampaian keinginannya.
[8] Hantakarana merasa segan.
38.
[1] ø "Duhai selamat datang engkau Adikku.
[2] Lama kau tidak datang,
[3] sangat rindu aku. Kini
[4] kedatanganmu sepertinya (aku) menemukan (sesuatu)
[5] seperti diberi kekayaan.
[6] Kakangmu ini cemas
[7] dimana tempat tinggalmu
[8] jika pun jauh dari sini".
39.
[1] ø "Tidak jauh tempat tinggalku,
[2] sebabnya tidak pernah berkunjung
[3] karena terlena oleh pekerjaan,
[4] adikmu ini. (Sementara) Kakang seorang pertapa".
[5] Hantakarana berkata,
[6] "Pekerjaanmu, Adi, tinggal di pertapaan
[7] sebagai penghibur hati".
40.
[1] ø Sang Pertapa kemudian menghidangkan
[2] sayur rebus kamanja ri(?)
[3] umbinya sebagai makanan pokok.
[4] Tidak ketinggalan pula kuncup bunga ranti(?)
[5] dimakan tanpa sambal(?),
[6] (ia) tidak pernah merasakan rasa bumbu.
[7] Menyedihkan keadaan badannya,
[8] tiada lagi (mempunyai) gairah hidup.
41.
[1] ø Kira-kira setengah tahun
[2] lamanya bertapa di gunung.
[3] Menyedihkan, sangat letih,
[4] sengsara (badannya) penuh debu.
[5] Kecakapannya tidak hilang,
[6] menyerupai Arjuna yang prihatin.
[7] Menjauhnya jerat, kejahatan pun pergi
[8] jivanya luhur dan kokoh.
42.
[1] ø Malam ceritanya.
[2] Matahari menyelinap,
[3] gelap, vaktunya untuk tidur.
[4] Terbenam cahaya pada pepohonan,
[5] bulan paro gelap pada bulan Kartika,
[6] tanggal tujuh, vaktu malam.
[7] Hantakarana berkata,
[8] "Wahai Adi nyalakan api.
43.
[1] ø Ragasamaya, Adikku.
[2] Kuberi tahu engkau, Adi,
[3] bahva sebutanku kini
[4] Hantakarana, namaku.
[5] (Nama) Ki Surajaya ditinggalkan
[6] karena terus menerus membicarakan perempuan
[7] selalu tergodalah aku
[8] ketika bernama Ki Suravani.
44.
[1] ø Ketika engkau berguru
[2] mendapat anugerah, Adi,
[3] itu karena perolehannya membentuk diri
[4] mengusahakan nama, menurut (pendapat)ku.
[5] Hal itu merupakan asal keberhasilan.
[6] Sedemikian engkau bersedih.
[7] Selama engkau menetap,
[8] pikiranku ragu-ragu.
45.
[1] ø Ragasamaya adikku,
[2] (dengan) kedatanganmu aku menemukan (lagi)
[3] perbincangan bersama denganmu, kini.
[4] Duhai Adi, saya juga
[5] telah mengerahkan tenaga sekuatnya, Kakangmu ini.
[6] Tiada percaya diri aku, Adi,
[7] untuk berbuat baik.
[8] Tinggallah (?), aku hendak pulang".
46.
[1] ø "Kakang kemana tujuannya pulang,
[2] menurutku beritahukanlah, Kakang".
[3] "Kini tidak ada lagi yang harus dicapai
[4] dan lagi tidak ada yang harus dipastikan.
[5] Petunjuk Dia Yang Mulia
[6] sungguh-sungguh, tidak ada obyek keinginan
[7] karena ada yang memberi tahu
[8] sebutannya Dia Sang Aval.
47.
[1] ø Hanya saja pesanku,
[2] dari petunjuk dia yang mahir
[3] niat semula dari dia yang utama dalam kehendak,
[4] engkau yang sudah mendapatkan
[5] bahva petunjuk Hyang tidak boleh diperbincangkan.
[6] Duhai menambahi kesulitan
[7] untuk mendapatkan jalan memperoleh kebaikan,
[8] bedanya, Adi, tidak terkira.
48.
[1] ø Sebabnya (aku) gembira karena bertemu
[2] denganmu. Diusahakan dengan sungguh
[3] untuk selalu menghapus air mata.
[4] Senangnya jika bertemu,
[5] vahai engkau Sang Penggembira sejati".
[6] Ragasamaya berusaha
[7] menangkap kata-kata kakakdanya.
[8] "Dimana tempatnya untuk mendapatkan?".
49.
[1] ø "Tidak ada tempatnya untuk menemukan
[2] selama engkau mencari.
[3] Aku yang berusaha memperoleh pun tidak mendapatkannya.
[4] Nafsumulah, Adi, penyebabnya.
[5] Memberitahukan yang diberitahukan.
[6] Engkau adalah asal mula (dari segala) yang rahasia.
[7] Jalani lebih dahulu
[8] ([…]?) vaktumu, Adi.
50.
[1] ø Janganlah terlalu mengharapkan pada suatu yang tumbuh
[2] demikian caramu bercocok tanam.
[3] Masakan terlevatkan apa yang seharusnya terjadi.
[4] Meski ratalah gunung
[5] (meski) berusaha mendapatkan kekayaan
[6] tidak bakalan tercapai karena memang sudah bavaannya (takdirnya).
[7] Segala nafsu yang melekat
[8] singkirkan, usahakan untuk dimatikan".
51.
[1] ø Sangat senang hatinya,
[2] Ragasamaya menerima (petunjuk),
[3] pendek kata seperti anak kecil.
[4] Tundukkanlah, kuasailah.
[5] Hantakarana berkata,
[6] "Satu nafsumu, Adi
[7] tetapi belum ditemukan
[8] sulit untuk dicapai (meski) diusahakan terus menerus.
52.
[1] ø Tambahan lagi dia yang mendapatkan cahaya
[2] ditemukan dalam diri orang yang mahir.
[3] Intisari dari memandang yang terus menerus
[4] yang kelihatan dan yang terdengar
[5] lengkap segala isi bumi,
[6] badanmu sebagai tujuannya pulang.
[7] Ujudkan hal itu
[8] satu simpan dalam hati.
53.
[1] ø Nafsu tidak dapat ditentukan.
[2] Ada tiga yang tidak boleh diinginkan.
[3] Jika tahu pada pedomannya
[4] jelas akan mendapatkan kebaikan.
[5] Ragasamaya adikku,
[6] itulah sesungguhnya seorang yang unggul
[7] tahu pada susunan laku,
[8] melihat dengan jelas tujuannya pulang.
54.
[1] ø (Memang) sulit jika belum ditemukan,
[2] berhentilah pada ([…]?)
[3] sangatlah besar bedanya.
[4] Halangannya bertumpuk-tumpuk
[5] di depan dan menghalangi
[6] meski dipunggungi penuh rahasia
[7] seberapapun usahanya
[8] banyak musuh mengelilingi.
55.
[1] ø Munculnya hal yang tiga itu bersamasama,
[2] besar sekutunya tidak habis-habisnya,
[3] raja segala godaan.
[4] Sesuai dengan keinginannya, menyebar,
[5] ([…]?) ketika vaktu sepi.
[6] Kakangmu ini menghindar tetapi tidak berhasil.
[7] Malam hari berburunya (godaan itu)
[8] sudah berjungkir balik.
56.
[1] ø Kini aku
[2] karenanya mengakhiri dengan serta merta
[3] tidak ingin yang seperti kemarin-kemarin
[4] karena perbuatan yang tidak suci,
[5] bersifat jasmaniah akibatnya mendapatkan kesengsaraan.
[6] Ujudnya besar (bersifat) merusak,
[7] sungguh membuatku lari
[8] kebiasaannya setiap hari".
57.
[1] ø Ragasamaya berkata,
[2] "Kakangku yang sudah sempurna,
[3] akan diapakan lagi jika khilaf,
[4] tetapi yang diminta adalah supaya
[5] memperhatikan dengan segera.
[6] Siapa yang memberi kesusahan hati,
[7] sebab asal mula baik atau buruk
[8] diri sendiri saja yang mengendalikan".
58.
[1] ø "Jangan dibicarakan semua itu
[2] menyebabkan jauh lagi
[3] badan ini, menyebabkan tidak terlaksana.
[4] Sebaliknya hendaklah terus menerus
[5] buatlah aku kuat".
[6] Hantakarana kini berkata,
[7] "Satu ajaranku
[8] nah Adi bertapalah sesaat.
59.
[1] ø Sesaat (bisa) menyebabkan gagal
[2] perbuatan orang yang berusaha keras.
[3] Demikian orang yang menemukan maksudnya
[4] tahu arah yang baik atau buruk.
[5] Sesaat (bisa) merupakan alasan kalepasan
[6] meski mendapatkan keduanya
[7] sama-sama menemukan kesedihan
[8] jika tidak tahu arahnya pulang".
60.
[1] ø Menimbulkan kagum perasaan yang mendengar
[2] takjub hatinya
[3] belum lagi terhitung tanamannya
[4] belum lagi keindahan pertapaan.
[5] Ragasamaya mendengarkan
[6] perkataan dia yang sudah sempurna,
[7] terpikat pikirannya
[8] semakin tidak ada yang menjadi perhatiannya lagi.
61.
[1] ø Pagi yang sudah sempurna diceritakan
[2] matahari muncul.
[3] Sang Pertapa membersihkan diri
[4] pergi ke tempat kolam suci. Setelah mencuci muka
[5] kemudian bersama-sama memanjatkan puja.
[6] Mengepul kayu bakar, mevangi
[7] kemudian segera "bayu
[8] sabda hidəp" dikonsentrasikan.
62.
[1] ø Sungguh bahva vaktunya
[2] telah selesai (yaitu) janjinya.
[3] Hantakarana jalannya
[4] ragu-ragu, semakin sedih.
[5] Ditemukan yang dicari
[6] Dia yang memberi kekacauan hati.
[7] Ragasamaya turut
[8] segera berusaha untuk berhasil.
63.
[1] ø Dipaksakan raganya
[2] untuk dapat mencapai kematian,
[3] maksud Ragasamaya.
[4] (Ia) memberi tahu kakakdanya,
[5] sudah dilaksanakan diberi tahu.
[6] Ki Hantakarana memberi visik
[7] seberapapun memikirkannya
[8] jangan dimasukkan di hati.
64.
[1] ø Kira-kira tujuh malam
[2] lamanya mengusahakan kematian
[3] jernih suci pikirannya.
[4] Segala pengetahuan
[5] perolehannya bertapa brata
[6] dipindahkan, tidak ada yang tertinggal.
[7] Hening, tenang, tidak berujud,
[8] penghalang diperhatikan.
65.
[1] ø Sudah mengarah (pada sasaran) panah itu
[2] bergerak maju tanpa melenceng
[3] dikonsentrasikan tujuannya,
[4] tidak meleset, sasaran keinginannya.
[5] Rapal magis (?) telah dimusnahkan
[6] karena hal itu menjauhkan kehendak.
[7] Suvung tidak ada yang dapat dihitung
[8] hati seperti permata.
66.
[1] ø Meski mampat batang sayur kangkung
[2] dan batang bambu sampailah kami.
[3] Inti nafsu tidak sulit,
[4] kadang-kadang seperti kuncup bunga.
[5] Setelah yoga terkuasai
[6] tidak ada rasa takut di hati,
[7] terbang cepat sambil berkata,
[8] "Hai Ragasamaya tinggallah".
67.
[1] ø "Kakang tunggulah aku".
[2] "Lah Adi, bersegeralah".
[3] Ragasamaya terlalu lama
[4] terlalu cinta kepada sanak saudaranya,
[5] bingung, banyak yang diperhatikan
[6] segala nafsu hidup.
[7] "Badanmu tidak bisa terbang
[8] karena sasaran cinta membelit, menguasai".
68.
[1] ø Beratnya hati runtuh
[2] sebab baru saja membuahkan vangsit
[3] tidak tahu pelaksanaan samadi.
[4] Kata Ragasamaya,
[5] "Saya tidak mampu,
[6] badan tidak berkekuatan, lemah,
[7] tidak tahu jalan".
[8] "Nah engkau tinggallah dengan tabah".
69.
[1] ø Pergi dengan tiada memperhatikan lagi
[2] jalan dia yang tidak berujud jasmani.
[3] Telah sempurna jalanannya,
[4] sampai pada tujuan laku,
[5] tidak ada sorga ataupun neraka
[6] terbebas dari siang ataupun malam.
[7] Kosong, sunyi tujuannya
[8] sangat jauh tidak dapat dipikirkan.
70.
[1] ø Sangat luar biasa kesunyian yang lipat tujuh itu,
[2] perjalanan dia yang sudah sempurna,
[3] sukma tiada, tanpa arah tujuan,
[4] suci tidak ada yang tertinggal
[5] di kesunyian, tidak berkeinginan (apapun),
[6] dikesunyian yang senyatanya terabaikan.
[7] Paling dalam tujuan laku
[8] tidak dapat dibicarakan lagi.
71.
[1] ø Adiknya (Ragasamaya) tinggal dengan sedih.
[2] Setelah menghaturkan penghormatan
[3] kemudian ia pergi dengan tidak peduli lagi.
[4] (Ragasamaya) datang kepada tetangganya (Hantakarana);
[5] menerangkan bahva ia (Hantakarana) pergi-
[6] (dia) yang tinggal di pertapaan ini.
[7] (Ragasamaya) memberi tahu, melaporkan.
[8] (Javaban) tetangganya melegakan.
72.
[1] ø Dihentikan dahulu
[2] tentang Ragasamaya yang sedang sangat sedih
[3] sudah mengabdi di pertapaan
[4] dia yang sudah sempurna berbuat baik.
[5] Kini ganti pembicaraan,
[6] cerita tentang Ni Tejasari,
[7] sangat sedihnya bagai mabok.
[8] Orang yang dicintainya tidak lain yang dikehendaki.
73.
[1] ø Ia mendengar berita dengan jelas bahva
[2] Ki Surajaya sudah meninggal
[3] di Pamrihan, lereng sebelah barat
[4] tepatnya. Yang berikut keadaan
[5] Ni Tejasari yang mendengar (berita itu).
[6] Air matanya deras jatuh di pipi,
[7] ratapannya menimbulkan belas kasihan.
[8] "Tunggulah jika memang engkau mencintai(ku)".
74.
[1] ø (Tejasari) naik ke tempat tidur,
[2] bantalnya ditengkurepi.
[3] Air matanya mengalir deras tidak berhenti.
[4] Kesedihannya sebesar gunung,
[5] perbuatannya semakin kentara.
[6] Sangatlah sedih hatinya,
[7] menyiapkan hatinya. Hancurnya.
[8] pikiran merupakan jalan kematiannya.
75.
[1] ø Seperti ada suara terdengar
[2] suara yang tidak terlalu jelas (tetapi) menguasai,
[3] yang menyuruhnya untuk pulang,
[4] "Ni Tejasari, Anakku,
[5] sebegitu besar kesedihanmu.
[6] Sudah sampai janjimu Nini.
[7] (Engkau) pergi sorgamu kosong,
[8] kurang bidadarinya".
76.
[1] ø Mendengar perkataan itu
[2] semakin tidak diperhatikan
[3] kecintaan ayah ibunya.
[4] Segera (Tejasari) minta diri.
[5] Suaranya seperti manisnya air tebu beragi,
[6] permohonan diri Ni Tejasari.
[7] Menghaturkan hormat katanya lembut,
[8] "Bapa bangunlah".
77.
[1] ø Gelisah hati mendengarnya,
[2] Ki Darmakavi berkata halus
[3] sangatlah sedih hatinya,
[4] "Ni Tejasari, sayangku
[5] kemana tujuanmu pergi,
[6] Ayahanda tidak mengijinkan, Nini".
[7] Ayah ibunya membujuk
[8] lama ia bersedih.
78.
[1] ø Jikalau (Tejasari) pergi, kacau
[2] pikiran Ki Darmakavi.
[3] (Darmakavi) tidak tahu penyakit anaknya.
[4] Jika ia (Tejasari) sangat sedih penyakitnya, bisa mati.
[5] Diceritakan Ni Tejasari
[6] masuk ke kamar lalu menghentikan nafas
[7] seperti palang pintu
[8] sudah tentu mati.
79.
[1] ø Segera terceritalah jalan
[2] dia yang mengusahakan kematian.
[3] Darmakavi bingung hatinya
[4] asyik bermabok-mabok,
[5] seharian selalu (bertamu?)
[6] tiga bulan tidak makan nasi.
[7] Ni Tejasari ([…]?)
[8] sakitnya karena pikiranya tergoncang.
80.
[1] ø Setelah ia memikirkan tentang
[2] penguasaan atas mati dan hidup,
[3] deva atas segala tubuhnya
[4] juga di luar dan di dalam
[5] bersama-sama satu jalan.
[6] Jivanya sudah kembali
[7] menguasai untuk menyebabkan mati.
[8] Terbang jivanya, raganya tertinggal.
81.
[1] ø Denyut nadi sudah melemah,
[2] (jivanya) pergi dari raga, tentu saja.
[3] Jasadnya tertinggal, berbaring.
[4] Terpenjamnya mata seperti madu,
[5] senyumnya seperti gula
[6] kelapa dibava dalam bunga
[7] padma yang pucat tidak bercahaya
[8] seperti bunga dipetik pada vaktu malam hari.
82.
[1] ø Turun hujan gerimis rintik-rintik,
[2] dibava angin semilir.
[3] Suara guruh tidak berhenti.
[4] Suara guntur (berdentam) tiga kali
[5] (sepertinya) menangis jika itu manusia,
[6] atas kematian Ni Tejasari.
[7] Sinar yang meredup meluas
[8] karena perbava dia yang meninggal.
83.
[1] ø Ki Darmakavi sadar
[2] tercekat hatinya,
[3] sangat sedih hatinya.
[4] Dengan tangisnya sepasang suami istri itu segera menolong.
[5] Jenasahnya (Tejasari) diciumi.
[6] "Bagaimana ini perbuatanmu Nini
[7] tidak kuduga, sayangku
[8] meninggal, karena bingung hatinya".
84.
[1] ø Berdatangan tetangga-tetangganya,
[2] riuh suara orang menangis
[3] sedih. Sangat sayang kepada adiknya;
[4] Ki Sekarsara berkata,
[5] "Bersiap-siaplah untuk bertapa,
[6] bersiaplah pertapaan menjadi sepi".
[7] Tidak terkira suasana hatinya
[8] akan kematian Sang Gadis.
85.
[1] ø Akan lamalah jika diceritakan
[2] kesedihan Ki Darmakavi.
[3] Sudah disucikan
[4] jenasah Sang Gadis
[5] dengan segala upacara kematian yang menyucikan.
[6] Tempat upacara sudah tersedia
[7] sudah disiapkan.
[8] Riuh suara tangis.
86.
[1] ø Pervujudan raga tercerita.
[2] Tubuh yang gemulai melemah,
[3] berjalan perlahan dengan tidak perduli.
[4] Perasaan rindu dan cinta akan tampak
[5] (ketika melihat) keindahan dunia.
[6] Terpesona Ni Tejasari.
[7] Terus saja jalannya kemudian
[8] pulang, kembali lagi seperti sediakala (sebagai) bidadari.
87.
[1] ø Sang Supraba, Tunjungbiru,
[2] segenap deva serta bidadari
[3] seluruh istana keindraan senang hatinya dengan
[4] sangat kasih, menyongsong.
[5] Sang Kuranta berkata,
[6] "Kakangmbok Tunjungputih
[7] selamat datang.
[8] Engkau sudah selesai melakukan perbuatan terpuji".
88.
[1] ø Sang Lambemenur menyongsong,
[2] Sang Gagarmayang tidak ketinggalan,
[3] Sang Nilotama mengiringkan,
[4] yang lain Sang Lenglengmandanu
[5] dengan Wara Menaka.
[6] Sang Prabasini menyapa dengan kasih,
[7] "Betapa bahagianya,
[8] Nimas, Tunjungputih".
89.
[1] ø Ada seorang bidadari berlaku seperti ibu(?)
[2] menyongsong pada dia yang datang
[3] kemudian berhias, berjalan cepat,
[4] berselendang disekitar pinggulnya,
[5] berpura-pura berkain dari "vavar".
[6] Sangat tergesa-gesanya,
[7] (ia) berjalan terengah-engah (dan) melenggok
[8] tingkahnya ada-ada saja.
90.
[1] ø (Ia) telah memakai "srəbəng" kecubung
[2] bedaknya "apu" dan kunyit,
[3] bersumping bunga tunjung putih
[4] dengan hiasan rambutnya pucuk tanaman gadung.
[5] (Ia) memakai garis penghitam sekitar matanya,
[6] (memakai) pemerah pada pipinya
[7] sangat cocok tidak kurang,
[8] berjalan berkomat kamit.
91.
[1] ø Lenggangnya menghentak-hentak(?)
[2] menggoyangkan badan,
[3] memeluk-meluk tindakkannya
[4] mengikuti kebiasaannya untuk menarik perhatian.
[5] Berjalan ([…]?).
[6] Tersenyum segenap bidadari.
[7] Ia mendatangi, dia yang disongsong
[8] gembira ria memeluk dengan kasih.
92.
[1] ø Berlimpah kegembiraan (mereka) bertemu
[2] dengan seluruh penghuni keindraan yang menyambut.
[3] Sudah dinobatkan (Tejasari), gembira
[4] dinobatkan dengan baik-baik,
[5] disucikan dengan air suci
[6] yang berasal dari kendi manikam
[7] yang menolong sukma menjadi bahagia.
[8] Tidak diceritakan lagi.
93.
[1] ø Ragasamaya dibicarakan (lagi).
[2] (Ia) mencoba untuk mencapai (kalepasan) dengan sangat
[3] agar jadi terlaksana
[4] mengenang kembali kakakdanya
[5] tetapi masakan kesampaian.
[6] Sangatlah besarnya penghacuran dunia,
[7] sebab sudah ditunjukkan
[8] melaksanakan tiga hal yang mendatangkan kebahagiaan.
94.
[1] ø Sudah nyata pengalaman estetis,
[2] sampai putus alat tulisnya ketika menulis.
[3] Ki Sunata tahu akan keindahan,
[4] dalam menyusun, menggubah keindahan
[5] (ia) terpikat, menanggung rindu, tergoda pikirannya
[6] selama menjalani
[7] terkena cinta asmara
[8] disamarkan dalam kebohongan yang membahayakan.
95.
[1] ø Sebabnya menggubah
[2] keindahan hati, agar
[3] isyarat tersebut banyak hasilnya
[4] tetapi bukan dalam hal laku,
[5] karena hal itu terkuasai dalam kesombongan dan kebingungan.
[6] Sebab pikiran merupakan keindahan
[7] berlagak berani, menjadi bahan tertavaan,
[8] dicemooh oleh para kavi.
96.
[1] ø Berdirinya ([…]?) disusun,
[2] Hantakarana digubah
[3] artikanlah yang tersirat maupun yang tersurat
[4] isi syair mengenai tiga (orang),
[5] dua orang laki-laki, satu (orang) perempuan
[6] yang bernama Ni Tejasari,
[7] Surajaya diperhatikan (dan)
[8] Ragasamaya yang dibicarakan secara diam-diam.
97.
[1] ø Hantakarana namanya
[2] untuk bagian yang kedua dibuat garis besarnya,
[3] camkanlah inti sarinya .
[4] Hendaklah menjadi yang utama jika ada yang tahu.
[5] Siapapun jika ada yang sangat ingin membaca
[6] yang menggubah sangatlah dalam
[7] keragu-raguan, dalam kebingungan,
[8] mendapat kesulitan, belum mahir.
98.
[1] ø Telah selesai hal keindahan itu.
[2] Menjadi bahan tertavaan (dan) cemooh.
[3] Kata-kata yang tiada habisnya
[4] meski mendapat satu pikul,
[5] meski halus daun sivalannya
[6] tidak ada manfaatnya.
[7] Besarlah godaan membanjir
[8] sebagai bekal kedevasaan hati.
99.
[1] Paro terang
[2] pada bulan Kartika, vuku Manahil,
[3] hari Minggu Legi, bertepatan (vaktu) Uvas,
[4] hasṭavaranya: Sri,
[5] caturvaranya: Jaya.
[6] Akhir dari penggubahan
[7] hendaklah direstui oleh dia yang mahir
[8] karena (saya) masih bodoh tetapi berlagak seperti penyair.
100.
[1] ø Demikianlah Surajaya, dengan ujud
[2] tembang Mahesalangit
[3] yang kemudian (bernama) Hantakarana
[4] diharapkan terkabul sebagai sarana.
[5] Pada vaktu telah selesai digubah
[6] di gunung Windya (?) yang sepi
[7] dalam suasana hati yang kacau, (sengkalanya)
101.
[1] ø Tandanya-tandanya sudah lama kosong.
[2] Disempurnakan perbuatan ini
[3] oleh dia yang terkenal
[4] di seluruh dunia, di gunung yang indah,
[5] di Sanjaya tempatnya menulis.
[6] Menghibur hati yang kasmaran
[7] karenanya memperhatikan pertapaan;
[8] menghibur kekacauan hati.
102.
[1] ø Membuka daerah baru itulah alasannya pergi (dengan bersembunyi).
[2] (Tempatnya) sepi tidak ada yang singgah,
[3] tidak ada yang perduli padanya.
[4] Baru saja membuat tempat berteduh, kecil.
[5] Tiangnya dari kayu pohon jarak,
[6] atapnya daun beringin
[7] disusun dengan rapi,
[8] bagus seperti sirap, indah.
103.
[1] ø Tingkah lakunya tidak pantas,
[2] masih muda, tidak patut dicontoh tindakannya,
[3] terperdaya pada sifat merasa bisa, konon.
[4] Demikian kata dia yang telah memperoleh (pengetahuan).
[5] Pertandanya memperoleh anugerah (karena)
[6] (sudah) mati kemudian hidup kembali.
[7] Itulah sebabnya agak terhibur
[8] Demikian diberitakan pada para kavi.
104.
[1] ø Ketahuilah engkau yang tidak tahu
[2] untuk mengetahui hidup (juga) mati
[3] tandanya adalah "eling", konon.
[4] Kini (aku) menggubah (syair) dapat satu "suru"
[5] digurat-gurat dalam bacaan.
[6] Pada pikir si penulis
[7] ketika menjalani seperti orang bingung;
[8] kini sudah terang benderang.
105.
[1] ø Suci, hancur, mati.
[2] Suci pikiran jernih
[3] dapat dipahami oleh orang banyak.
[4] Siapa saja yang membaca tulisanku
[5] semoga hal ini dapat memberikan kegembiraan dan kesehatan,
[6] merasa senang berada di gunung berhutan,
[7] kuat konsentrasinya dalam laku
[8] mengabdi di gunung berhutan.
106.
[1] ø Gubahan sang penyair indah,
[2] rendah hati, penuh sopan santun karya ini.
[3] Banyak menasehati, menyentuh
[4] tetapi tidak (banyak orang) mau menjalani laku-
[5] berusaha untuk menjadi kosong kemudian
[6] diusahakan dengan keras lagi untuk melakukannya lagi
[7] sambil menanti pertanda
[8] di balik (bangkai) belalang mati.
107.
[1] Bunyi kentongan sudah terdengar
[2] desas-desus di pasar dicemooh
//0// puḥ mesalaṁit //0// itiḥ kiduṁ surajaya ⟨82r⟩ ṣinurat jəṁṁirā saṁ hyaṁṁ āṙdi madaraghni, ṁimbaṁṁ utara gəghər iṁ cakol batuṙ⟨82r⟩ ripun lagi binaṁuṇn añaṙ, prasadu pukulun mavi vontən ṣudiy ammaca, kaṁ lviḥ dipunloṁṁana,
kaṁ kiraṁ dipunvuvuḥhana, samiraḥ⟨82r⟩ […]n harok hasalamburan hanə
ut gatəl hanuvək hadugaṁ, prasadu deniṁ saṣtra haguṁṁ āli⟨82r⟩t sri gitiṁən kadi cinakaṙ riṁ mañura, deṇiṁ dereṁ milaṁ cada, tanpha tut ya riṁ tatamaṙga,
sinamphunan tahun kali⟨82r⟩[…]luḥ, vuku daḷm maḍaṁkuṁan vuku jaba gubrag navara, da, hasṭavara, hu, saptavara, vr̥⟨82r⟩, sadvara, pa, catuṙvara, śri, trivara, bya, i sakala, gaṙva mati hoyaggī voṁ //0//
Bibliography
Edited by Kartika Setyawati